TCVN 14338:2025 về phương tiện chạy điện - truyền năng lượng từ trường không dây

Phương tiện giao thông chạy điện đang phát triển mạnh mẽ tại Việt Nam, từ ô tô, xe buýt đến xe máy, xe đạp điện. Doanh số ô tô điện mới bán ra đã chiếm khoảng 26% tổng số xe mới, vượt cả Thái Lan và Indonesia, phản ánh xu hướng chuyển đổi năng lượng xanh đang tăng tốc. Các hãng xe nội địa như VinFast, PEGA, Dat Bike… đang đẩy mạnh sản xuất, trong khi người tiêu dùng ở đô thị chuyển dần sang phương tiện điện nhờ ưu điểm tiết kiệm nhiên liệu, giảm phát thải và thân thiện với môi trường.

Cùng với tốc độ tăng trưởng nóng, hệ sinh thái xe điện cũng đang đối mặt với nhiều rủi ro về an toàn, đặc biệt ở khâu sạc điện – một trong những điểm yếu hiện nay. Ngoài các trạm sạc có dây truyền thống, công nghệ truyền năng lượng không dây đang được nghiên cứu, thử nghiệm và bắt đầu ứng dụng tại một số nước tiên tiến. Công nghệ này giúp xe điện có thể sạc khi đỗ hoặc thậm chí khi đang di chuyển trên đường, mà không cần cắm dây, nhờ nguyên lý cảm ứng từ giữa hai cuộn dây phát và nhận.

Tuy nhiên, đằng sau sự tiện lợi là hàng loạt nguy cơ tiềm ẩn nếu công nghệ không được kiểm soát nghiêm ngặt. Thứ nhất, từ trường phát ra trong quá trình sạc có thể gây nhiễu điện từ (EMI) ảnh hưởng đến các thiết bị điện tử xung quanh, bao gồm cả máy trợ tim, thiết bị y tế, cảm biến giao thông hoặc các hệ thống điều khiển tự động khác.

Thứ hai, hiện tượng quá nhiệt xảy ra khi năng lượng truyền không đều hoặc cuộn dây bị lệch có thể dẫn đến chập mạch, cháy nổ pin – vấn đề từng được cảnh báo tại một số vụ cháy xe điện ở châu Á.

Thứ ba, việc rò rỉ bức xạ từ trường vượt ngưỡng an toàn có thể ảnh hưởng đến sức khỏe con người nếu tiếp xúc lâu dài, nhất là với trẻ em, phụ nữ mang thai hoặc người có bệnh lý tim mạch.

Không chỉ vậy, nguy cơ tấn công mạng hoặc giả mạo tín hiệu sạc cũng là vấn đề được giới chuyên gia cảnh báo. Các hệ thống sạc thông minh hiện nay đều kết nối mạng, trao đổi dữ liệu giữa xe và trạm sạc, nên nếu không có tiêu chuẩn bảo mật, tin tặc có thể can thiệp, gây rối loạn quá trình sạc, đánh cắp thông tin hoặc thậm chí làm hư hại pin xe. Một báo cáo của Viện Năng lượng và Giao thông Đức (DLR) thấy, hơn 60% thiết bị sạc thử nghiệm trong phòng thí nghiệm có thể bị can thiệp tín hiệu nếu không tuân thủ quy chuẩn tương thích điện từ và mã hóa dữ liệu.

Phương tiện giao thông đường bộ chạy điện truyền năng lượng từ trường không dây nên đáp ứng yêu cầu an toàn theo tiêu chuẩn. Ảnh minh họa

Thực tế tại Việt Nam, một số trạm sạc nhanh, sạc công cộng vẫn đang trong quá trình thử nghiệm, chưa có quy chuẩn riêng cho hệ thống truyền năng lượng không dây. Nếu không có khung tiêu chuẩn quốc gia rõ ràng, các doanh nghiệp có thể tự thiết kế, sản xuất và lắp đặt theo nhiều công nghệ khác nhau, dẫn đến thiếu đồng bộ, rủi ro an toàn cao, và khó khăn trong công tác quản lý, kiểm định.

Chính vì vậy, việc ban hành Tiêu chuẩn quốc gia TCVN 14338:2025 – Phương tiện giao thông đường bộ chạy điện – Truyền năng lượng từ trường không dây – Yêu cầu về an toàn và khả năng tương tác là bước đi cấp thiết, giúp định hướng và kiểm soát công nghệ này ngay từ giai đoạn đầu. Tiêu chuẩn quy định các yêu cầu kỹ thuật nghiêm ngặt về giới hạn mật độ từ trường, khả năng tương thích điện từ, hiệu suất truyền năng lượng, cũng như yêu cầu bảo mật trong giao tiếp giữa xe và trạm sạc.

Tiêu chuẩn nêu rõ giới hạn về mật độ từ trường, nhằm bảo vệ sức khỏe người dùng và đảm bảo không gây nhiễu tới các thiết bị y tế hoặc điện tử lân cận. Đây là yếu tố quan trọng bởi công nghệ sạc không dây dựa trên nguyên lý cảm ứng từ, nếu không được kiểm soát, cường độ từ trường quá cao có thể gây nguy hiểm.

Bên cạnh đó, tiêu chuẩn còn đưa ra yêu cầu về khả năng giao tiếp và tương tác giữa trạm sạc và phương tiện, bảo đảm cả hai có thể “nhận diện” và “hiểu” nhau thông qua giao thức truyền thông thống nhất. Điều này giúp điều chỉnh công suất sạc phù hợp với trạng thái pin, tự ngắt khi có sự cố hoặc khi xe lệch khỏi vị trí sạc, đồng thời tăng tính an toàn và hiệu quả. Ngoài ra, TCVN 14338:2025 cũng nhấn mạnh đến kiểm soát nhiệt độ, quá áp và quá dòng trong quá trình truyền năng lượng, nhằm hạn chế rủi ro cháy nổ hoặc hư hỏng linh kiện điện. Khi vượt ngưỡng an toàn, thiết bị phải tự động giảm công suất hoặc ngắt kết nối.

Về hiệu suất, tiêu chuẩn quy định mức tổn thất năng lượng tối đa cho phép, đảm bảo năng lượng truyền đến pin đạt hiệu quả cao nhất, tránh lãng phí điện năng. Một nội dung quan trọng khác là yêu cầu tương thích điện từ (EMI/EMC), giúp hạn chế nhiễu sóng, đảm bảo thiết bị sạc hoạt động ổn định trong môi trường có nhiều thiết bị điện tử khác. Ngoài ra, tiêu chuẩn cũng đề cập đến vấn đề bảo mật – một yếu tố mới nhưng ngày càng quan trọng trong thời đại số. Trạm sạc và xe điện phải có cơ chế mã hóa, xác thực thiết bị, tránh tình trạng tấn công mạng hoặc giả mạo tín hiệu gây gián đoạn quá trình sạc.

TCVN 14338:2025 còn quy định điều kiện môi trường vận hành, yêu cầu hệ thống sạc không dây phải chịu được mưa, bụi, nhiệt độ cao, độ ẩm và rung động cơ học phù hợp với đặc thù giao thông đường bộ tại Việt Nam. Nhờ đó, các thiết bị sạc có thể hoạt động bền bỉ trong điều kiện thực tế, đảm bảo tuổi thọ và an toàn cho người sử dụng.

Sự ra đời của tiêu chuẩn này mang lại nhiều tác động tích cực. Với người tiêu dùng, việc các thiết bị sạc không dây được kiểm định theo TCVN giúp họ yên tâm hơn khi sử dụng, không lo sự cố về nhiệt, rò điện hay nhiễu điện từ. Với doanh nghiệp, tiêu chuẩn đóng vai trò định hướng công nghệ, giúp các hãng xe và nhà sản xuất trạm sạc nội địa có căn cứ để nghiên cứu, chế tạo và thử nghiệm sản phẩm đạt chuẩn quốc gia, tiến tới xuất khẩu. Đồng thời, cơ quan quản lý cũng có cơ sở để cấp phép, kiểm tra, giám sát hoạt động của hệ thống sạc, bảo đảm an toàn hạ tầng năng lượng cho phương tiện điện.

Có thể nói, TCVN 14338:2025 không chỉ là khung kỹ thuật mà còn là “tấm lá chắn” bảo vệ người dùng và thúc đẩy công nghệ xanh phát triển bền vững. Trong bối cảnh Việt Nam hướng tới mục tiêu trung hòa carbon và giao thông không phát thải, việc áp dụng các tiêu chuẩn tiên tiến như TCVN 14338:2025 sẽ giúp ngành xe điện trong nước phát triển đúng hướng, an toàn và hội nhập với xu thế quốc tế.