QCVN 23:2024/BCT yêu cầu an toàn đối với khởi động mềm phòng nổ điện áp đến 6 KV

Trong các hoạt động mỏ hầm lò, rủi ro từ các thiết bị điện đặc biệt là hệ thống khởi động mềm trong môi trường có khí, bụi dễ cháy nổ – đang được đánh giá là một điểm yếu lớn về an toàn công nghiệp. Tia hồ quang, chập điện, cảm ứng điện áp cao do khởi động đột ngột hoặc hiện tượng lan truyền tia lửa khi thiết bị không đạt chuẩn phòng nổ đã từng gây ra nhiều sự cố đáng tiếc, ảnh hưởng trực tiếp đến an toàn người lao động và tiến độ khai thác. Thực trạng này đặt ra yêu cầu cấp thiết phải áp dụng các quy định kỹ thuật nghiêm ngặt hơn cho các thiết bị điện sử dụng trong hầm lò.

Trước bối cảnh đó, Bộ Công Thương đã ban hành QCVN 23:2024/BCT – Quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về an toàn đối với khởi động mềm phòng nổ điện áp đến 6 kV sử dụng trong mỏ hầm lò nhằm chuẩn hóa yêu cầu kỹ thuật, quản lý và vận hành thiết bị để giảm thiểu rủi ro cháy nổ. Quy chuẩn được ban hành kèm theo Thông tư 40/2024/TT-BCT và có hiệu lực từ ngày 1/7/2025, áp dụng cho các tổ chức, cá nhân sản xuất, nhập khẩu, thử nghiệm, kiểm định, sử dụng và quản lý thiết bị khởi động mềm phòng nổ điện áp đến 6 kV trong mỏ hầm lò có khí, bụi dễ cháy nổ.

Việc khởi động mềm trong phòng nổ điện áp đến 6 kv sử dụng trong mỏ hầm lò phải tuân theo quy chuẩn. Ảnh minh họa

Theo quy định, thiết bị khởi động mềm phòng nổ phải được thiết kế, chế tạo, lắp đặt và bảo trì sao cho không gây phát sinh tia lửa, gia tăng nhiệt hoặc hiện tượng đánh lửa trong vận hành bình thường và cả khi quá tải. Thiết bị phải trang bị đầy đủ hệ thống bảo vệ như rơle quá dòng, bảo vệ rò, giới hạn dòng khởi động, giám sát nhiệt độ máy. Ngoài ra, thiết bị còn phải trải qua các thử nghiệm nghiêm ngặt về điện cách điện, cách ly, rò rỉ điện, khả năng chịu đựng quá áp và kiểm tra phòng nổ theo mẫu chuẩn để xác định độ an toàn trong điều kiện giả định có khí hoặc bụi nổ.

Quy chuẩn cũng quy định rõ trách nhiệm của các bên liên quan. Nhà sản xuất, nhập khẩu phải đảm bảo thiết bị đạt quy chuẩn, cung cấp hồ sơ kỹ thuật và chịu trách nhiệm bảo hành. Đơn vị sử dụng phải vận hành đúng hướng dẫn, thực hiện kiểm tra định kỳ và báo cáo khi có sự cố. Cơ quan quản lý nhà nước (Sở Công Thương, Cục Kỹ thuật an toàn và Môi trường công nghiệp) có trách nhiệm thanh tra, kiểm tra việc tuân thủ và xử lý vi phạm. Cùng với đó là cơ chế kiểm tra định kỳ, bảo trì, ghi chép nhật ký vận hành và xử lý kịp thời khi phát hiện nguy cơ cháy nổ, dừng vận hành hoặc thay thiết bị không đạt chuẩn.

Việc áp dụng QCVN 23:2024/BCT mang nhiều ý nghĩa. Trước hết, nó giúp bảo đảm an toàn tính mạng và tài sản trong môi trường hầm lò vốn dễ phát sinh khí cháy, bụi nổ. Khởi động mềm hoạt động không ổn định có thể gây hư hỏng động cơ, hệ truyền động, gián đoạn sản xuất, thậm chí gây sự cố kinh tế lớn. Khi thiết bị đạt chuẩn phòng nổ, nguy cơ này sẽ được kiểm soát. Thứ hai, quy chuẩn này đồng bộ với xu hướng tiêu chuẩn quốc tế, thay thế các quy định cũ, tạo điều kiện cho các mỏ hầm lò trong nước nâng cao năng lực cạnh tranh. Thứ ba, nó nâng cao trách nhiệm pháp lý và minh bạch hóa quản lý: khi quy chuẩn trở thành tiêu chí bắt buộc, doanh nghiệp không tuân thủ sẽ chịu chế tài; cơ quan chức năng có căn cứ để thanh tra, kiểm tra và xử lý vi phạm hiệu quả hơn.

Để quy chuẩn phát huy tác dụng, các doanh nghiệp mỏ cần rà soát thiết bị khởi động mềm hiện có, nếu không đạt chuẩn phải thay thế hoặc nâng cấp; đầu tư phòng thử nghiệm và thiết bị kiểm định đủ khả năng xác minh tiêu chuẩn phòng nổ theo QCVN mới; tổ chức đào tạo người vận hành, hoàn thiện chế độ nhật ký bảo trì. Ở các vùng hầm lò địa hình phức tạp, điều kiện ẩm ướt, bụi than, việc duy trì độ kín, bảo vệ thiết bị khỏi môi trường bên ngoài càng trở nên cấp thiết. Cơ quan quản lý cũng cần phối hợp kiểm tra định kỳ, đo đạc ngoại kiểm thay vì chỉ dựa vào dữ liệu do đơn vị khai thác cung cấp.

Việc áp dụng QCVN 23:2024/BCT về an toàn khởi động mềm phòng nổ điện áp đến 6 kV trong mỏ hầm lò đánh dấu bước tiến quan trọng trong quản lý an toàn điện và khai thác mỏ tại Việt Nam. Nếu triển khai nghiêm túc, quy chuẩn sẽ không chỉ giúp nâng cao hiệu quả vận hành thiết bị điện trong mỏ mà còn bảo vệ tính mạng người lao động, tài sản quốc gia và hình ảnh ngành khai thác khoáng sản nước ta.