Hai nhà máy thủy điện lâu đời nhất Việt Nam, gần 100 năm tuổi vẫn bền bỉ tạo ra điện năng

Nhiều nguồn tài liệu cho rằng nhà máy thủy điện Ankroet xây dựng năm 1945 (thuộc dự án thủy điện Suối Vàng, nằm ở xã Lát, huyện Lạc Dương, Lâm Đồng) là một trong những dự án thủy điện lâu đời nhất tại Việt Nam. Tuy nhiên, thông qua nhiều nguồn tài liệu và sự nghiên cứu của nhiều chuyên gia ngành điện thì cặp nhà máy thủy điện Tà Sa - Nà Ngàn (nằm tại xã Bắc Hợp, Nguyên Bình, Cao Bằng) được xây dựng sớm hơn so với Ankroet và có thể được xem là những dự án thủy điện đầu tiên tại Việt Nam.

Theo nghiên cứu của ông Thái Phụng Nê, Nguyên Bộ trưởng Bộ Năng lượng, hai nhà máy thủy điện Tà Sa và Nà Ngàn được xây dựng vào những năm 1927-1928, trong giai đoạn thực dân Pháp khai thác thuộc địa lần thứ hai.

“Chứng nhân” lịch sử đấu tranh của nhân dân qua 2 cuộc chiến tranh

Từ QL34, cần đi qua một đoạn đường đất nhỏ, gồ ghề đá núi dài chừng 10km mới tới được thuỷ điện Tà Sa. Nhìn từ ngoài, nhà máy chỉ nằm gọn trong một khu đất chừng 500m2 với tường bao xung quanh. Trên cổng vào, dòng chữ "Thuỷ điện Tà Sa" màu đỏ chắc hẳn được sơn đi sơn lại hàng trăm lần như một minh chứng cho sự lâu đời của Tà Sa.

Người quản lý việc vận hành của cặp nhà máy thủy điện Tà Sa, Nà Ngàn trong 20 năm - anh Nông Ngọc Châu chia sẻ về lịch sử hình thành nhà máy. Theo những tài liệu anh tiếp cận được vào khoảng những năm 1930, khi thực dân Pháp vơ vét tài nguyên trên đất nước ta, họ đã cho xây dựng nhiều các nhà máy, công xưởng trong số này có cặp thuỷ điện Tà Sa, Nà Ngàn. Mục đích chính của người Pháp là tạo ra điện phục vụ việc sơ chế quặng thô khai thác từ mỏ thiếc Tĩnh Túc cách nhà máy chừng 30 km.

Khi người Pháp rút quân khỏi Việt Nam, nhà máy đã bị tàn phá nặng nề. Đến năm 1956, Liên Xô đã giúp chúng ta xây dựng lại nhà máy và khôi phục lại các tua bin phát điện.

Năm 1979, chiến tranh biên giới nổ ra khiến Tà Sa - Nà Ngàn một lần nữa lại hoang tàn đổ nát bởi bom đạn quân xâm lược. 

Cặp nhà máy thủy điện Tà Sa - Nà Ngàn là một công trình hiếm hoi còn nguyên vẹn sau 2 cuộc chiến tranh.

Vẫn bền bỉ sản xuất điện năng

Trải qua 2 cuộc chiến tranh khốc liệt nhưng đến nay, 2 nhà máy này vẫn hoạt động ngày đêm để tạo ra điện thắp sáng, sản lượng điện bình quân hàng tháng xấp xỉ 200.000kWh, chủ yếu phục vụ sản xuất công nghiệp.

Thâm niên hơn 30 năm công tác tại thủy điện Nà Ngàn, anh Hoàng Văn Thọ chia sẻ thêm: "Thời chúng tôi về công tác, đường đi còn chưa có, việc đi lại giữa 2 nhà máy, anh em toàn phải men theo máng nước (kênh dẫn nước về bể trên cao rồi chảy thẳng xuống giúp tuabin hoạt động). Vất vả là thế nhưng làm lâu dài, anh em đều thấy quen, thấy vui với công việc mình làm. Cả 2 nhà máy có 15 công nhân, chia đều 3 ca trực ngày đêm, tuabin ở Tà Sa, Nà Ngàn còn quay thì chúng tôi vẫn còn làm" - người công nhân phấn khởi kể.

Quá trình hình thành và phát triển ngành Điện lực Việt đến này đã gần 100 năm. Đi lên từ khó khăn nên những thành tựu hiện có rất đáng tự hào. Với cặp thuỷ điện Tà Sa, Nà Ngàn, dù quy mô lẫn sản lượng điện không lớn nhưng nhà máy mang giá trị lịch sử lớn lao mà chúng ta cần tôn trọng và bảo vệ.