Giải pháp để doanh nghiệp nhà nước phát huy vai trò vai trò dẫn dắt hoạt động kinh tế

Tại diễn đàn “Doanh nghiệp Nhà nước: Nâng cao năng lực cạnh tranh và vai trò dẫn dắt”, do Báo Điện tử Tiếng nói Việt Nam phối hợp cùng các cơ quan và cộng đồng doanh nghiệp tổ chức sáng 20-11, bà Nguyễn Thu Thủy, Phó Cục trưởng Cục Phát triển Doanh nghiệp Nhà nước (Bộ Tài chính) cho biết, trong những năm qua, DNNN đã liên tục được cơ cấu lại và giảm mạnh về số lượng.

Quang cảnh diễn đàn

Đến nay, cả nước có 866 doanh nghiệp có vốn nhà nước, do 49 bộ, ngành và địa phương là đại diện chủ sở hữu phần vốn tại doanh nghiệp. Tính đến cuối năm 2024, các doanh nghiệp này (không bao gồm 4 ngân hàng thương mại Nhà nước) quản lý tổng tài sản hơn 4,3 triệu tỷ đồng, vốn chủ sở hữu trên 1,9 triệu tỷ đồng và đóng góp cho ngân sách nhà nước hơn 400 nghìn tỷ đồng mỗi năm.

Quy mô tổng tài sản và vốn chủ sở hữu của DNNN hiện thấp hơn so với khu vực doanh nghiệp ngoài Nhà nước (giai đoạn 2017–2023 chỉ chiếm khoảng 22,6% tổng tài sản và 15,2% tổng nguồn vốn của toàn bộ doanh nghiệp). Tuy nhiên, khu vực này lại đóng góp bình quân 34,2% tổng thu ngân sách nhà nước. Điều đó cho thấy, DNNN vẫn giữ vai trò trụ cột của nền kinh tế.

Cũng theo bà Nguyễn Thu Thủy, khu vực DNNN đang đối mặt với nhiều hạn chế và thách thức, chỉ có một số tập đoàn, tổng công ty lớn hoạt động trong các ngành có tác động quyết định đến năng lực cạnh tranh của nền kinh tế và dẫn dắt quá trình chuyển đổi cơ cấu.

Nguồn lực về vốn, tài sản của DNNN chưa được khơi thông do quy định về phân công, phân cấp thẩm quyền quyết định đầu tư chưa trao quyền tự chủ cho doanh nghiệp đối với các quyết định đầu tư lớn, các quyết định mang tính rủi ro.

Ngoài ra, mức độ chủ động và khả năng cạnh tranh trong hoạt động sản xuất – kinh doanh của DNNN vẫn còn hạn chế; hiệu quả hoạt động chưa tương xứng với nguồn lực đang nắm giữ.

Đồng quan điểm, ông Nguyễn Tất Thái, Phó Vụ trưởng Vụ Dự báo, Thống kê- Ổn định tiền tệ, tài chính (Ngân hàng Nhà nước) cho rằng, kinh tế nhà nước đóng góp hơn 29% GDP, song khu vực DNNN vẫn đang đối mặt với nhiều khó khăn. Mức nợ và hệ số nợ phải trả/vốn chủ sở hữu tại nhiều DNNN còn cao; việc bổ sung vốn cho DNNN nói chung gặp nhiều vướng mắc, đặc biệt là đối với các ngân hàng thương mại Nhà nước.

Tiến sĩ Vũ Văn Ngọc, Viện trưởng Viện Đào tạo tiên tiến, chất lượng cao và POHE (Đại học Kinh tế quốc dân) nhìn nhận, hạn chế lớn nhất trong mô hình quản trị DNNN hiện nay là cơ chế chủ sở hữu Nhà nước còn phân tán, khi nhiều cơ quan cùng thực hiện chức năng đại diện chủ sở hữu.

"Áp lực từ hội nhập quốc tế, cạnh tranh thị trường và yêu cầu minh bạch đang buộc DNNN phải chuyển đổi mạnh mẽ. Vì vậy, cần tập trung quyền đại diện chủ sở hữu về một đầu mối chuyên nghiệp; áp dụng các chuẩn mực quản trị doanh nghiệp theo OECD; minh bạch hóa toàn bộ hoạt động”, chuyên gia này nhấn mạnh.

Đồng quan điểm, Tiến sĩ Lê Quang Thuận, Viện Chiến lược và chính sách kinh tế – tài chính (Bộ Tài chính) chia sẻ, để nâng cao năng lực cạnh tranh của DNNN, cần bảo đảm quyền tự chủ, tự chịu trách nhiệm và tính độc lập của hội đồng quản trị trong thực hiện chức năng, nhiệm vụ được giao.

Bên cạnh đó, cần minh bạch mục tiêu đầu tư – kinh doanh của chủ sở hữu Nhà nước và mục tiêu hoạt động của từng DNNN; minh bạch hóa toàn bộ hoạt động và kết quả kinh doanh. DNNN cũng phải tiên phong thực hiện trách nhiệm xã hội, ứng dụng khoa học – công nghệ, chuyển đổi số và chuyển đổi xanh.

Đáng chú ý, Tiến sĩ Chử Đức Hoàng, Chánh Văn phòng Quỹ Đổi mới công nghệ quốc gia (Bộ Khoa học và Công nghệ) cho rằng, đổi mới công nghệ là điều kiện sống còn của DNNN trong kỷ nguyên số. Vì vậy, cần đơn giản hóa thủ tục đầu tư công nghệ, rút ngắn thời gian phê duyệt dự án khoa học – công nghệ từ 90 ngày xuống còn 30 ngày; áp dụng cơ chế sandbox cho công nghệ mới nhằm tạo môi trường pháp lý linh hoạt, thúc đẩy đổi mới sáng tạo.

Trong khi đó, PGS.TS, chuyên gia kinh tế Ngô Trí Long nhấn mạnh cơ chế lương – thưởng đối với lãnh đạo DNNN. Cần trả lương theo thị trường, thưởng theo giá trị tạo ra, phạt theo rủi ro gây ra. Lương - thưởng phải là công cụ quản trị, không phải phúc lợi. Nếu thực thi nghiêm túc, minh bạch, nhất quán, đây sẽ là “chìa khóa” để khơi thông động lực, nâng cao hiệu quả và củng cố niềm tin vào DNNN trong giai đoạn mới.