Nâng cao năng suất và chất lượng: Hướng đi cho doanh nghiệp thủ công mỹ nghệ 'bứt phá'

Cơ hội lớn nhưng thách thức chồng chất với doanh nghiệp thủ công mỹ nghệ

Thị trường sản phẩm thủ công mỹ nghệ toàn cầu đang mở ra nhiều cơ hội lớn. Theo ông Tôn Gia Hoá, Phó Chủ tịch Hiệp hội Làng nghề Việt Nam, thị trường này được định giá 1.007 tỷ USD vào năm 2023, tăng lên 1.107 tỷ USD năm 2024 và dự báo đạt 2.394 tỷ USD vào năm 2032. Đây là một trong những lĩnh vực có tốc độ tăng trưởng nhanh nhờ nhu cầu cao về sản phẩm mang tính bản sắc, thân thiện môi trường và thủ công truyền thống.

Trong bối cảnh đó, Việt Nam được đánh giá là quốc gia có tiềm năng xuất khẩu lớn, nhờ sự đa dạng ngành nghề và nguồn nguyên liệu phong phú. Hiện cả nước có hơn 5.400 làng nghề và làng nghề truyền thống, tạo ra doanh thu khoảng 75 nghìn tỷ đồng mỗi năm. Sản phẩm thủ công mỹ nghệ Việt Nam đã hiện diện tại 163 quốc gia và vùng lãnh thổ, góp phần nâng tầm vị thế hàng thủ công trên bản đồ thế giới.

Nhìn riêng thị trường Việt Nam, trong những năm qua, thủ công mỹ nghệ luôn nằm trong nhóm hàng xuất khẩu có kim ngạch lớn, đóng vai trò quan trọng trong chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông thôn. Theo thống kê, cứ 1 triệu USD xuất khẩu của ngành này mang lại lợi nhuận cao gấp 5–10 lần so với ngành khai thác. Dự báo đến năm 2025, kim ngạch xuất khẩu thủ công mỹ nghệ của Việt Nam có thể đạt 4 tỷ USD.

Tuy nhiên, trong bối cảnh toàn cầu hóa và cạnh tranh quốc tế ngày càng mạnh mẽ, doanh nghiệp thủ công mỹ nghệ Việt Nam đang đối mặt với nhiều thách thức: chi phí lao động tăng, yêu cầu xuất khẩu khắt khe hơn, nhu cầu đổi mới mẫu mã, đồng thời phải giữ gìn giá trị truyền thống. Ở các làng nghề gốm sứ, sơn mài, mây tre đan… nhiều doanh nghiệp vẫn vận hành theo phương pháp thủ công truyền thống, thiếu hệ thống quản lý chất lượng, dẫn đến năng suất thấp, hao hụt lớn và chất lượng chưa đồng đều.

Một số sản phẩm chậm đổi mới về mẫu mã, thiếu tính sáng tạo, thường dựa trên khuôn mẫu có sẵn hoặc theo đặt hàng của khách. Nhiều nghệ nhân sáng tạo các mẫu mỹ thuật cao nhưng thiếu tính thương mại, chưa phù hợp thị hiếu khách hàng, khó sản xuất số lượng lớn, hoặc giá trị sản phẩm thấp. Do đó, dù thủ công mỹ nghệ Việt Nam đã xuất khẩu ra thế giới, nhưng vẫn chưa phát huy hết tiềm năng, thế mạnh và chưa tạo được lợi thế cạnh tranh so với các nước trong khu vực như Trung Quốc, Ấn Độ hay Philippines. 

Từ những thách thức trên, việc hỗ trợ doanh nghiệp đổi mới phương thức quản lý và cải tiến sản xuất trở nên cấp thiết hơn bao giờ hết. Chính trong bối cảnh đó, nhiệm vụ “Hướng dẫn áp dụng Kaizen, 5S và một số giải pháp thân thiện môi trường của Năng suất xanh cho doanh nghiệp thủ công mỹ nghệ Việt Nam…” thuộc Chương trình Năng suất Quốc gia 1322 do Trung tâm Hỗ trợ Phát triển Doanh nghiệp Vừa và Nhỏ 2 (SMEDEC 2) chủ trì đã được triển khai và mang lại nhiều kết quả tích cực thông qua các mô hình cụ thể tại doanh nghiệp.

Mục tiêu của Chương trình hướng đến hỗ trợ doanh nghiệp phát triển bền vững giai đoạn 2021 – 2030, áp dụng Kaizen, 5S và các giải pháp năng suất xanh, kết hợp công cụ MFCA (Kiểm soát chi phí dòng nguyên liệu) nhằm nâng cao năng suất, chất lượng và giảm tác động môi trường. Các doanh nghiệp tham gia hoạt động trong nhiều lĩnh vực, trong đó ưu tiên các doanh nghiệp thủ công mỹ nghệ thuộc làng nghề hoặc khu công nghiệp.

Hướng đi giúp doanh nghiệp thủ công mỹ nghệ bứt phá

Một trong những doanh nghiệp điển hình là Công ty TNHH MTV Sơn mài Mỹ nghệ Tư Bốn (Bình Dương). Nhiều năm sản xuất sơn mài truyền thống, công ty đã nâng cao chất lượng sản phẩm nhờ áp dụng 5S và Kaizen. Ban đầu, các chuyên gia dự án hướng dẫn về 5S – công cụ giúp sàng lọc, sắp xếp và làm sạch môi trường làm việc áp dụng từ tổ trưởng đến công nhân. Các kệ chứa được cải tiến, xe đẩy mới giúp di chuyển nguyên vật liệu dễ dàng hơn.

Nhờ Kaizen và 5S, công ty tận dụng nguồn lực nội bộ với chi phí thấp, cải thiện quản lý, giảm chi phí và nâng cao năng suất lao động. Những cải tiến nhỏ khơi dậy khả năng sáng tạo của nhân viên, giúp nâng cao chất lượng sản phẩm và cải thiện đời sống công nhân, từ đó tăng tính cạnh tranh cho sản phẩm sơn mài Tư Bốn.

Tiếp nối thành công này, Công ty Cổ phần Nội thất ATC Furniture (An Giang) – một doanh nghiệp sản xuất và xuất khẩu nội thất mây tre đan hàng đầu đã triển khai mô hình cải tiến tương tự. ATC Furniture luôn đổi mới, đầu tư trang thiết bị hiện đại và tối ưu hóa không gian sản xuất theo mô hình khép kín từ nguyên liệu đến thành phẩm.

Năm 2023, công ty áp dụng dự án 5S, Kaizen và giải pháp năng suất xanh nhằm nâng cao năng suất, chất lượng, giảm chi phí và bảo vệ môi trường, thuộc Chương trình quốc gia 2021 – 2030 do SMEDEC 2 thực hiện. Các khu vực sản xuất, văn phòng và kho bãi được sắp xếp gọn gàng, vật dụng phân loại rõ ràng, giúp tiết kiệm thời gian, giảm lãng phí. Layout khu vực đan được bố trí tập trung, dễ quản lý, giải phóng 39 m² cho khu vực khung sơn, giúp bảo quản sản phẩm tránh trầy xước.

Theo các chuyên gia, việc áp dụng Kaizen (tinh thần cải tiến liên tục) và 5S (sắp xếp – tổ chức nơi làm việc) đang chứng minh là một con đường rất hiệu quả để các doanh nghiệp thủ công mỹ nghệ từ các xưởng truyền thống nhỏ nâng cao năng suất và chất lượng sản phẩm. Những cải tiến nhỏ, phù hợp với đặc thù sản xuất thủ công, không đòi hỏi đầu tư công nghệ cao nhưng lại mang lại lợi ích lớn: giảm lãng phí, tăng hiệu quả lao động, cải thiện môi trường làm việc và kích thích sáng kiến nội bộ.

Xong để thủ công mỹ nghệ Việt Nam tiếp tục khẳng định vị thế, phát triển bền vững bên cạnh sự hỗ trợ của Nhà nước, làng nghề cần nâng cấp mẫu mã và xây dựng thương hiệu riêng, đồng thời quảng bá rộng rãi. Phó Chủ tịch Hiệp hội Xuất khẩu Thủ công mỹ nghệ Việt Nam Trần Quốc Mạnh nhấn mạnh: nghiên cứu nhu cầu thị trường và phát triển sản phẩm phù hợp là chìa khóa hình thành thương hiệu, góp phần xây dựng thương hiệu quốc gia.

Chủ tịch Hiệp hội Làng nghề Việt Nam Lưu Duy Dần cũng đề nghị các địa phương hỗ trợ làng nghề nghiên cứu thị trường, phát triển sản phẩm đạt tiêu chuẩn nước sở tại và xây dựng thương hiệu, giúp sản phẩm vươn xa quốc tế, tăng giá trị kinh tế và gìn giữ bản sắc văn hóa dân tộc.