Biểu đồ hình tròn: Công cụ trực quan giúp doanh nghiệp thủy sản nâng tầm năng suất bền vững

Biểu đồ hình tròn là một công cụ trực quan đơn giản được sử dụng để hiển thị tỷ lệ tương đối từng phân khúc trong một tổng thể.

Cơ cấu sản phẩm thuỷ sản của Việt Nam xuất khẩu sang UAE trong năm 2024. (Nguồn: FiinPro, Chứng khoán An Bình, VASEP)

Trong ngành thủy sản, nơi nguyên liệu có mức biến động lớn theo mùa, theo kích cỡ và theo chất lượng vùng nuôi, biểu đồ hình tròn thường được dùng để phân tích tỷ trọng hao hụt trong chế biến, tỷ lệ lỗi cảm quan, tỷ lệ chi phí sản xuất hoặc tỷ lệ thời gian chờ đợi trong công đoạn. Nhờ cách thể hiện trực quan, doanh nghiệp biết ngay đâu là khu vực gây tổn thất lớn nhất và cần ưu tiên cải tiến. Việc tối ưu hóa năng suất vì thế trở nên có chiến lược, không còn dựa trên cảm tính hay phỏng đoán.

Doanh nghiệp áp dụng các công cụ tăng năng suất, trong đó có biểu đồ hình tròn thường được dùng để phân tích tỷ trọng hao hụt trong chế biến, tỷ lệ lỗi cảm quan

Một ví dụ điển hình cho hiệu quả của công cụ này là Công ty Xuất khẩu Thủy sản Hải Bình, doanh nghiệp chuyên xuất khẩu tôm sú và tôm thẻ sang Hàn Quốc và EU. Trước năm 2022, Hải Bình đối diện bài toán lớn như tỷ lệ hao hụt sau quá trình sơ chế tôm dao động mạnh từ 26% đến 34% tùy lô nguyên liệu, dẫn đến chi phí sản xuất biến động lớn, khiến doanh nghiệp khó lập kế hoạch và khó đạt mức lợi nhuận ổn định. Không ít lô hàng bị chậm tiến độ do thời gian xử lý kéo dài, và tỷ lệ lỗi về kích cỡ sau phân loại thường xuyên vượt ngưỡng cho phép của khách hàng.

Ban đầu, doanh nghiệp đã họp nhiều lần để tìm nguyên nhân nhưng kết quả thường rơi vào vòng luẩn quẩn, phòng kỹ thuật cho rằng do độ tươi của nguyên liệu, bộ phận sản xuất cho rằng do áp lực tiến độ, QA lại cho rằng công nhân chưa tuân thủ đầy đủ hướng dẫn thao tác. Mỗi nhóm đưa ra một ý kiến và không có cơ sở thống nhất. Mãi đến khi đơn vị tư vấn khuyến nghị sử dụng biểu đồ hình tròn để minh bạch hóa tỷ lệ từng nguyên nhân, cách tiếp cận vấn đề mới thực sự thay đổi.

Trong một cuộc họp phân tích nguyên nhân gây hao hụt, dữ liệu từ 30 lô nguyên liệu được tổng hợp và biểu diễn bằng biểu đồ hình tròn. Chỉ với một hình ảnh, toàn bộ đội ngũ quản lý lập tức nhận ra thực tế mà trước đó tranh luận rất lâu vẫn không làm sáng tỏ như hai nguyên nhân tưởng chừng nhỏ lại chiếm phần lớn lát cắt vòng tròn. 39% hao hụt đến từ việc cắt bỏ chỉ tôm quá tay, vượt tiêu chuẩn 1–2 mm; 28% đến từ thao tác bóc vỏ không đồng đều khiến lớp thịt bề mặt bị mẻ hoặc rách. Trong khi đó, lý do liên quan đến độ tươi nguyên liệu, nguyên nhân mà nhiều người cho là chủ đạo, chỉ chiếm 14%. Nhờ biểu đồ hình tròn, doanh nghiệp lần đầu tiên có cái nhìn rõ ràng về “trọng tâm thất thoát”, biến một vấn đề phức tạp thành một cấu trúc đơn giản, dễ kiểm soát.

Với cuộc họp cải tiến trở nên thực chất hơn, thay vì tranh luận mơ hồ, Hải Bình lập tức tập trung nguồn lực vào hai vấn đề lớn nhất của vòng tròn. Doanh nghiệp tổ chức đào tạo lại thao tác cắt chỉ tôm theo chuẩn, áp dụng dao lưỡi mỏng chuyên dụng và bố trí tổ trưởng kiểm soát lực cắt trong ba tuần đầu. Bên cạnh đó, doanh nghiệp thử nghiệm một loại găng tay mềm hơn giúp công nhân cảm nhận tốt hơn độ trượt khi bóc vỏ, đồng thời điều chỉnh tốc độ băng chuyền để thao tác ổn định hơn.

Xây dựng văn hóa doanh nghiệp lành mạnh, hợp tác và hướng đến chất lượng

Sau một thời gian, hiệu quả cải tiến một lần nữa được theo dõi bằng biểu đồ hình tròn. Lát cắt hao hụt do cắt chỉ tôm giảm từ 39% xuống còn 21%, lát cắt hao hụt do bóc vỏ giảm từ 28% xuống còn 15%. Vòng tròn đã chuyển biến rõ rệt, tỷ trọng các nguyên nhân phân bố lại theo đúng hướng, cho thấy hiệu quả cải tiến không chỉ cảm nhận mà có số liệu xác thực. Nhờ đó, tỷ lệ hao hụt chung giảm từ mức trung bình 30% xuống còn gần 23%, giúp tiết kiệm hàng trăm triệu đồng chi phí nguyên liệu mỗi tháng. Đồng thời, tỷ lệ kích cỡ sai lệch giảm còn dưới 1%, giúp Hải Bình cải thiện uy tín với khách hàng EU và rút ngắn thời gian kiểm hàng trước xuất.

Không chỉ dừng lại ở phân tích hao hụt, Hải Bình còn mở rộng ứng dụng biểu đồ hình tròn để tối ưu nhiều chỉ số quan trọng khác. Trong đánh giá cơ cấu thời gian dây chuyền, biểu đồ cho thấy 46% thời gian mất vào chờ đợi khay nguyên liệu và 18% mất vào khâu vệ sinh dụng cụ. Khi hai lát cắt chiếm phần lớn vòng tròn, doanh nghiệp nhanh chóng cải tiến hệ thống vận chuyển khay tôm bằng xe đẩy chuyên dụng và bố trí dụng cụ dự phòng ở mỗi bàn sơ chế. Từ đó, lưu lượng tôm ra dây chuyền tăng 12%, năng suất bình quân mỗi ca tăng gần 9%. Sự thay đổi này đến từ việc chỉ cần nhìn vào vòng tròn, mọi người đều thấy rõ “nút thắt” nằm ở đâu.

Điều đặc biệt ở biểu đồ hình tròn là khả năng lan tỏa tinh thần cải tiến đến mọi cấp độ. Không chỉ lãnh đạo hay kỹ sư, ngay cả công nhân cũng dễ dàng hiểu được vấn đề. Sự minh bạch hóa dữ liệu giúp quá trình cải tiến trở thành nỗ lực tập thể, không còn tư tưởng đổ lỗi giữa các bộ phận, điều này góp phần xây dựng văn hóa doanh nghiệp lành mạnh, hợp tác và hướng đến chất lượng.

Về lâu dài, biểu đồ hình tròn còn giúp doanh nghiệp hình thành cách tư duy theo tỷ trọng, không theo cảm tính. Khi mỗi quyết định cải tiến đều xuất phát từ lát cắt lớn nhất trong vòng tròn, doanh nghiệp tránh được tình trạng dàn trải nguồn lực, đầu tư sai trọng tâm hoặc cải tiến những vấn đề nhỏ trong khi bỏ quên các yếu tố gây tổn thất nhiều nhất. Chính cách tiếp cận này là nền tảng quan trọng để xây dựng năng suất bền vững, năng suất dựa trên dữ liệu, minh bạch và liên tục được tối ưu.

Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu thủy sản Việt Nam dự báo, kim ngạch xuất khẩu toàn ngành thủy sản sẽ chạm mốc 10,5 tỉ đô la trong năm 2025. Xét về cơ cấu sản phẩm xuất khẩu, ngành tôm tiếp tục là mặt hàng chủ lực với kim ngạch xuất khẩu đạt 3,4 tỉ đô la, tăng 22%, là mức cao nhất trong ba năm qua. Trong khi đó, các sản phẩm từ cá tra thu về 1,6 tỉ đô la, tăng 9%. Mực, bạch tuộc, cua ghẹ đều tăng trưởng hai con số, nhờ phục hồi tại thị trường các nước CPTPP.

Ngành thủy sản Việt Nam, từ chuỗi cung ứng đến chế biến và xuất khẩu, biểu đồ hình tròn sẽ tiếp tục là một công cụ đáng tin cậy, giúp doanh nghiệp không chỉ nhìn thấy vấn đề mà còn thấy được con đường bước tiếp trong hành trình phát triển, nâng cao năng suất, chất lượng.