Độc đáo nghi lễ mừng cơm mới của người Si La

Bộ VHTT&DL vừa ban hành quyết định công bố Lễ mừng cơm mới của người Si La, xã Chung Chải, huyện Mường Nhé, tỉnh Điện Biên là di sản văn hóa phi vật thể cấp quốc gia.

Hiện trên địa bàn tỉnh Điện Biên có duy nhất 1 bản đồng bào dân tộc Si La ở xã Chung Chải, huyện Mường Nhé với 30 hộ và gần 100 nhân khẩu.

Cuộc sống của người dân tộc Si La gắn chặt với núi rừng, điều kiện canh tác khó khăn, đồng bào Si La luôn mơ ước về sự no đủ. Theo quan niệm của người Si La, trong suốt quá trình sản xuất của gia đình và dòng họ luôn có sự che chở của tổ tiên, ông bà, cha mẹ.

Thầy cúng tiến hành nghi lễ mời tổ tiên và những người đã khuất về hưởng đồ lễ cơm mới. Ảnh: DV

Cứ vào đầu vụ thu hoạch (khoảng tháng 8, tháng 9 hàng năm) người Si La tổ chức Lễ mừng cơm mới theo dòng họ. Đây là một trong những nghi lễ quan trọng trong đời sống văn hóa tinh thần, mang bản sắc độc đáo của dân tộc Si La.

Nghi lễ cơm mới diễn ra tại gia đình trưởng họ, tuy nhiên đôi khi nghi lễ này không chỉ tổ chức lễ tại từng dòng họ mà còn quây quần cả bản, cử thầy mo cùng cúng chung cho cả bản.

Lễ cúng thường được làm vào buổi chiều, bởi theo quan niệm của người Si La khi mặt trời lặn ông bà mới có thể về bên con cháu.

Lễ vật là những đồ ăn thức uống quen thuộc trong đời sống hàng ngày, được bà con chuẩn bị từ nhiều ngày trước đó. Trong đó, cơm nấu bằng gạo mới gói cẩn thận trong lá chuối, một nắm bông lúa cùng với 1 con sóc, 1 con cua, 1 con cá đã được chế biến, gói vào lá chuối, hấp chín bày lên mâm cúng.

Mâm cúng còn đặt thêm bát nước trắng và một ống tre cao chừng 15 cm, có đường kính miệng khoảng 8 cm, bên trong ống có men rượu, trên miệng phủ lá chuối và cắm 3 que tre, tượng trưng cho bình rượu cần.

Trong ngày làm lễ, ngay từ sáng sớm, tất cả các gia đình quét dọn vệ sinh quanh làng bản, dọn nhà cửa, rửa sạch bát đũa, lau chùi các đồ dùng sinh hoạt trong nhà và sửa sang nơi thờ cúng.

Đối với các đồ cúng chính như thịt sóc phải được những người đàn ông trong gia đình chuẩn bị từ 3 tháng trước đem về sấy khô để dành đến ngày làm lễ; cua, cá được phụ nữ ra suối bắt từ hôm trước, họ chọn những con cua to, béo để chế biến lễ vật.

Đồ cúng phải có đủ thực phẩm dưới sông suối và trên nương, trên rừng và điều đặc biệt không thể thiếu là cơm nấu bằng gạo mới. Sau khi mọi thứ được chuẩn bị xong, chiều tối trưởng dòng họ bắt đầu nấu cơm mới và chế biến các đồ lễ bày lên mâm cúng.

Khi mặt trời lặn hẳn, gia chủ tiến hành lễ cúng mời tổ tiên, ông bà, cha mẹ những người đã khuất về hưởng đồ lễ cơm mới. Đối với lễ cúng chung của bản thì cần một thầy mo phụ, còn tại gia đình trưởng họ khi cúng phải có một người con trai ngồi cạnh để mời rượu ông bà, tổ tiên.