Thúc đẩy chuyển dịch năng lượng bền vững và nâng cao năng lực cạnh tranh của nền kinh tế

Vừa qua, tại Hà Nội, Viện Chiến lược Thương hiệu và Cạnh tranh phối hợp với Tập đoàn Công nghiệp – Năng lượng Quốc gia Việt Nam (PVN) tổ chức Hội thảo “Hợp tác kinh tế quốc tế về năng lượng và thương mại tự do”.

Quang cảnh Hội thảo

Hội thảo tập trung phân tích những tác động ngày càng rõ nét của các hiệp định thương mại tự do (FTA) thế hệ mới đối với ngành năng lượng Việt Nam trong bối cảnh chuyển dịch năng lượng, yêu cầu giảm phát thải và biến động mạnh của thị trường năng lượng toàn cầu. Đây là giai đoạn Việt Nam phải đồng thời giải quyết nhiều mục tiêu chiến lược, từ bảo đảm an ninh năng lượng, thực hiện các cam kết môi trường đến duy trì năng lực cạnh tranh của nền kinh tế.

Phát biểu khai mạc, TS. Võ Trí Thành – Viện trưởng Viện Chiến lược Thương hiệu và Cạnh tranh – nhấn mạnh sự cần thiết của việc xây dựng một diễn đàn chính sách chuyên sâu nhằm nhận diện rõ các rào cản và “điểm nghẽn” trong quá trình thực thi các cam kết FTA liên quan đến năng lượng. 

TS. Võ Trí Thành – Viện trưởng Viện Chiến lược Thương hiệu và Cạnh tranh phát biểu

Theo ông Thành, dù các FTA đã mở ra nhiều cơ hội tiếp cận thị trường, công nghệ và nguồn vốn quốc tế, song doanh nghiệp trong nước vẫn gặp khó khăn trong việc đáp ứng các tiêu chuẩn kỹ thuật, tận dụng ưu đãi thuế quan và tham gia sâu hơn vào chuỗi cung ứng khu vực. Khoảng cách giữa cam kết chính sách và năng lực thực thi trên thực tế, đặc biệt ở cấp địa phương và doanh nghiệp, tiếp tục là thách thức lớn đối với tiến trình chuyển dịch năng lượng bền vững.

Theo TS. Nguyễn Anh Tuấn – Phó Chủ tịch Hiệp hội Năng lượng Việt Nam (VEA), giải pháp tối ưu nhất cho Việt Nam trong giai đoạn hiện nay chính là thúc đẩy hợp tác quốc tế sâu rộng và thực chất trong lĩnh vực năng lượng.

TS. Nguyễn Anh Tuấn – Phó Chủ tịch Hiệp hội Năng lượng Việt Nam

TS. Nguyễn Anh Tuấn đề xuất chiến lược hợp tác năng lượng dựa trên ba trụ cột. Thứ nhất là hợp tác về tài chính xanh và chia sẻ rủi ro. Việt Nam đánh giá cao và đang triển khai Thỏa thuận Đối tác Chuyển dịch Năng lượng Bình đẳng (JETP) trị giá 15,5 tỷ USD, song quy mô này vẫn chưa đáp ứng đủ nhu cầu vốn rất lớn của quá trình chuyển dịch năng lượng. Vì vậy, Việt Nam cần các cơ chế “tài chính hỗn hợp” (blended finance), sử dụng nguồn vốn ưu đãi từ các tổ chức phát triển quốc tế làm “vốn mồi” nhằm giảm rủi ro, nâng cao tính khả thi tài chính của dự án và thu hút dòng vốn tư nhân quy mô lớn.

Trụ cột thứ hai là hợp tác về công nghệ và nghiên cứu – phát triển. Theo TS. Nguyễn Anh Tuấn, Việt Nam cần chuyển từ mô hình “mua bán thiết bị” sang “hợp tác phát triển và chuyển giao công nghệ”, khuyến khích các tập đoàn năng lượng hàng đầu thế giới thiết lập trung tâm R&D, hợp tác với viện, trường trong nước để nội địa hóa công nghệ, đặc biệt trong các lĩnh vực then chốt như lưới điện thông minh và lưu trữ năng lượng. Việc chia sẻ dữ liệu và kinh nghiệm vận hành hệ thống điện có tỷ trọng năng lượng tái tạo cao từ các quốc gia đi trước cũng có ý nghĩa quan trọng.

Trụ cột thứ ba là hợp tác về cơ chế chính sách và thị trường. Công nghệ không thể đi trước thể chế. Việt Nam đang nỗ lực hoàn thiện khung pháp lý cho cơ chế mua bán điện trực tiếp (DPPA), phát triển thị trường tín chỉ carbon và xây dựng thị trường điện cạnh tranh minh bạch, đồng thời mong muốn được tham vấn kinh nghiệm quốc tế. Bên cạnh đó, hợp tác khu vực, đặc biệt là hiện thực hóa Lưới điện ASEAN để mua bán điện xuyên biên giới, được xem là chìa khóa để tối ưu hóa nguồn lực và cân bằng phụ tải.

Các tham luận tại Hội thảo đã phân tích sâu hơn những vấn đề mang tính cấu trúc của ngành năng lượng Việt Nam. Theo TS. Lê Xuân Nghĩa – Thành viên Hội đồng Cố vấn Chính sách của Thủ tướng, Việt Nam đã chuyển từ tư duy “mở rộng năng lượng tái tạo” sang cách tiếp cận “xanh hóa hệ thống năng lượng”, coi trọng hiệu quả phát thải, hiệu suất vận hành và tác động môi trường trong toàn bộ vòng đời dự án. Việc điều chỉnh Quy hoạch điện VIII và triển khai Chương trình quốc gia về sử dụng năng lượng tiết kiệm, hiệu quả (VNEEP3) được xem là nền tảng quan trọng cho chiến lược năng lượng xanh.

Tuy nhiên, các rủi ro về pháp lý, chính sách giá điện, hợp đồng mua bán điện, hạ tầng truyền tải và thủ tục hành chính vẫn đang làm giảm sức hấp dẫn của lĩnh vực năng lượng xanh đối với dòng vốn quốc tế. Trong khi đó, theo ông Đặng Huy Đông – nguyên Thứ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư, nhu cầu vốn để thực hiện Quy hoạch điện VIII đến năm 2030 ước tính hơn 120 tỷ USD, trong khi nguồn lực trong nước chỉ có thể đáp ứng khoảng một nửa, buộc Việt Nam phải đẩy mạnh huy động vốn từ thị trường tài chính quốc tế.

Thông qua các trao đổi đa chiều, Hội thảo đã làm rõ những cơ hội và thách thức chiến lược đối với ngành năng lượng Việt Nam trong bối cảnh hội nhập sâu rộng, đồng thời khẳng định vai trò then chốt của hợp tác quốc tế trong thúc đẩy chuyển dịch năng lượng bền vững và nâng cao năng lực cạnh tranh của nền kinh tế.

Ông Đặng Huy Đông, Viện trưởng Viện Nghiên cứu quy hoạch và phát triển cho rằng, để đạt được mức tăng kinh tế hai con số thời gian tới, Việt Nam phải tiếp tục thu hút nguồn vốn đầu tư trong nước và quốc tế vào những ngành và lĩnh vực chiến lược chủ lực cho giai đoạn tới như: kết cấu hạ tầng, logistics, chuyển đổi số, trí tuệ nhân tạo…

Trong đó, việc đảm bảo nguồn cung ứng điện ổn định, tin cậy, với giá cả cạnh tranh, là điều kiện tiên quyết. Điều này chỉ có thể đạt được khi chúng ta hóa giải được năm vấn đề, thách thức của ngành năng lượng mới giúp chúng ta vượt qua những thách thức và tận dụng hết các cơ hội mà những biến động địa chính trị, xu thế phi toàn cầu hóa, địa phương hóa chuỗi cung ứng và những lợi thế của các hiệp định FTA thế hệ mới mang lại.