Nơi "đại ngàn ngựa trắng" của Việt Nam xây đến 139 biệt thự cổ nhiều nhất cả nước, chủ nhân là người Việt, Pháp giàu có, quan lại,...

139 ngôi biệt thự được xây dựng

Cách Thành phố Huế khoảng 40 km, Vườn Quốc gia Bạch Mã đã trở thành điểm đến hấp dẫn cho du khách yêu thiên nhiên và môi trường, nhờ vào cảnh quan thiên nhiên tuyệt đẹp và trải nghiệm đa dạng mà nó mang lại. Đây là một dải rừng nguyên sinh duy nhất của Việt Nam, kéo dài từ biển Đông đến biên giới Việt - Lào, tạo nên một khu vực độc đáo về sự đa dạng sinh học.

Theo hồ sơ lưu trữ tại Vườn Quốc gia Bạch Mã, vào năm 1925 thời kỳ thuộc địa Pháp, để bảo vệ loài Gà lôi lam mào trắng, chính quyền địa phương đã đề xuất một dự án thành lập một vườn quốc gia rộng 50.000ha. Người Pháp hy vọng sẽ xây dựng một khu nghỉ dưỡng cho sĩ quan và giới thượng lưu ở Thừa Thiên - Huế tại vườn quốc gia này.

Trên đoạn đường dẫn lên đỉnh núi Bạch Mã hôm nay vẫn còn tấm bia ghi bằng tiếng Pháp có nội dung: Bạch Mã - trạm nghỉ mát trên cao được phát hiện vào ngày 28 tháng 7 năm 1932.

Vào khoảng năm 1932, Raoul Desmarest, một kỹ sư công chánh phân khu Thừa Thiên, sau nhiều ngày đi bộ xuyên rừng đã tìm ra Bạch Mã. Nó nằm ở độ cao 1.400m so với mực nước biển, với nhiệt độ trung bình khoảng 20 độ C, tạo điều kiện lý tưởng cho việc xây dựng khu nghỉ mát trên đỉnh cao này. Một năm sau đó, Raoul Desmarest được Khâm sứ Trung kỳ Graffeuil giao nhiệm vụ tiến hành khảo sát đầu tiên để quy hoạch khu vực đỉnh núi Bạch Mã. Họ có mục tiêu biến đỉnh Bạch Mã thành một khu nghỉ mát đẳng cấp, tương tự như những dự án xây dựng ở Sa Pa, Tam Đảo, Bà Nà hay Đà Lạt.

Vào năm 1936, hơn 300 ha rừng tại đỉnh núi Bạch Mã đã được quy hoạch chi tiết. Tuy nhiên, việc thực hiện dự án đòi hỏi sự chuẩn bị kỹ lưỡng và cần đến sự đóng góp của hàng trăm công nhân. Tổng cộng, đã có 139 ngôi biệt thự được xây dựng và hoàn thiện trên đỉnh Bạch Mã. Đặc biệt, tại vị trí cao nhất của đỉnh Bạch Mã, người Pháp đã xây dựng Vọng Hải Đài, một điểm ngắm cảnh đẳng cấp vào thời điểm đó.

Những ngôi biệt thự này được xây dựng bằng gỗ hoặc đá và trở thành một khuôn viên nghỉ dưỡng đẳng cấp. Kiến trúc của chúng theo phong cách Pháp, thường chỉ cao 2 tầng, có cầu thang vòng và hành lang rộng. Cửa sổ lớn hướng ra phía đỉnh núi tạo ra không gian thoáng đãng, kết hợp giữa nét cổ kính và hiện đại. Ngoài ra, còn có một nhà Dòng Chúa cứu thế cao 1.450 mét, gần bưu điện và bến xe, cùng với các đỉnh núi như Tòa Khâm sứ cao 1.408 mét và Tòa Công sứ tỉnh Thừa Thiên - Huế cao 1.375 mét.

Các chủ nhân của những ngôi biệt thự là những người Pháp, người Việt giàu có, quan lại hoặc gia đình hoàng tộc triều Nguyễn. Khu vực Bạch Mã trở thành một trong bảy khu nghỉ mát trên cao tại Đông Dương, với Công viên Rừng, Công viên Đá hát, trại Hướng Đạo Đông Dương, các suối thác đẹp như suối Hoàng Yến, thác Bạc, thác Ngũ Hồ, thác Đỗ Quyên và nhiều tiện ích khác.

Tuy nhiên, vào tháng 3 năm 1945, quân Nhật chiếm đóng vùng cao điểm này, buộc chủ nhân của các biệt thự phải rời bỏ cuộc sống tại Bạch Mã. Sau khi chiếm đóng, quân Nhật muốn biến Bạch Mã thành một vị trí chiến lược quan trọng về quân sự bởi vì từ đây có thể quan sát một phần biển Đông, hai sân bay là Nước Mặn tại Đà Nẵng và Phú Bài tại Huế, cùng với đường Quốc lộ chạy dưới chân đỉnh núi này.

Điều này đã gây ra nhiều tổn thất cho những ngôi biệt thự và cả khu vực nghỉ dưỡng của Bạch Mã. Một số biệt thự đã bị biến thành căn cứ quân sự, một số bị bỏ hoang và rừng dần bao phủ lấy. Vùng gần Vọng Hải Đài đã trở thành sân bay trực thăng. Nhiều dấu vết của những trận đánh còn lại như những hố bom nham nhở và vết đạn cày xéo.

Gần hai phần ba thế kỷ, những ngôi biệt thự Pháp nổi tiếng này vẫn "im lặng" trong rừng già Bạch Mã. Một số vẫn còn nguyên vẹn, nhưng nhiều biệt thự khác đã bị chiến tranh và thời gian tàn phá, chỉ còn lại những dấu tích trong sự tiếc nuối của nhiều người.

Những tên của những ngôi biệt thự như Đỗ Quyên, Kim Giao, Bảo An và nhiều căn khác dần rơi vào lãng quên. Mặc dù có một số ngôi biệt thự được sử dụng làm nơi lưu trú và nghỉ dưỡng cho du khách khi họ đến tham quan Bạch Mã, nhưng phần lớn các ngôi biệt thự vẫn còn hoang vu và dần xuống cấp.

"Đánh thức" Bạch Mã

Làm thế nào để tận dụng giá trị của di sản do người Pháp để lại ở vườn Bạch Mã? Đây là câu hỏi đã được đặt ra và quan tâm của tỉnh Thừa Thiên – Huế trong một thời gian dài.

Từ năm 2014, tỉnh Thừa Thiên-Huế đã hợp tác với một công ty nghiên cứu để thực hiện quy hoạch tổng thể dự án Khu du lịch sinh thái tâm linh và nghỉ dưỡng tại Vườn quốc gia Bạch Mã.

Theo dự án này, Khu du lịch sinh thái tâm linh và nghỉ dưỡng Bạch Mã sẽ được xây dựng trên một diện tích 300 ha, với tổng đầu tư dự kiến là 1.500 tỷ đồng. Khu du lịch này sẽ được chia thành 6 phân khu chức năng chính, bao gồm: làng trung tâm, làng di sản, làng đỉnh núi, làng dịch vụ, khu tâm linh và thung lũng thác nước. Để kết nối các khu chức năng, hệ thống cáp treo sẽ được xây dựng. Hệ thống cáp treo này sẽ có điểm đầu tại chân núi gần Cầu Hai và điểm cuối gần biệt thự Pháp cổ của khách sạn Morin cũ. Hệ thống cáp treo sẽ có 3 điểm dừng chính, trong đó bao gồm điểm dừng tại làng trung tâm và thác Đỗ Quyên.

Bắt đầu từ đầu những năm 2000, khoảng 9 biệt thự đã được một số doanh nghiệp du lịch trong tỉnh đầu tư để khôi phục những ngôi biệt thự Pháp xưa để phục vụ du khách khi đến tham quan và nghỉ ngơi. Tuy nhiên, đến hiện tại, chỉ còn lại 2-3 điểm biệt thự đón khách, nhưng chúng chỉ hoạt động theo mùa và ít người đến. Những công trình biệt thự này đã bị suy thoái sau khi đã được phục hồi.

Chủ tịch UBND tỉnh Thừa Thiên – Huế, ông Nguyễn Văn Cao đã đề ra quan điểm rằng người dân địa phương mong muốn phục hồi vị thế du lịch Bạch Mã nhằm xây dựng vị thế du lịch cho tỉnh Thừa Thiên-Huế. Ông cũng tôn trọng quan điểm bảo tồn và bảo vệ cảnh quan thiên nhiên để phát triển du lịch sinh thái. Ông đã nêu rõ rằng việc phục hồi 139 căn biệt thự Pháp sẽ được thực hiện một cách cẩn trọng và quản lý nghiêm ngặt, thay vì chỉ đơn giản là làm chắp vá. Bảo tồn di sản là ưu tiên hàng đầu nhưng nếu di sản không được tôn trọng, chúng sẽ mất đi giá trị và không thể coi là di sản nữa.

Ngoài những căn biệt thự Pháp, Vườn Quốc gia Bạch Mã còn có giá trị sinh học đa dạng với hàng ngàn loài động vật và thực vật, trong đó có nhiều loài đặc hữu. Cảnh quan tự nhiên tại vùng này đẹp và độc đáo với những ngọn thác nổi tiếng như thác Đỗ Quyên cao 300m, được xem như thác cao nhất trong ASEAN.

Quy hoạch đã được thiết lập để bảo tồn và phát triển giá trị của Vườn Quốc gia Bạch Mã, và quy mô Khu du lịch sinh thái Bạch Mã sẽ tập trung vào việc bảo vệ cảnh quan và môi trường. Điều quan trọng là phải đảm bảo rằng phát triển không gây hại đến cảnh quan tự nhiên. Với chủ trương đã được đặt ra, Thừa Thiên – Huế cần những đầu tư và nỗ lực đặc biệt để khai thác và bảo tồn di sản ở Bạch Mã.

*Nguồn thông tin: Báo điện tử Nông nghiệp Việt Nam.

Ảnh: Dân Trí, Vườn Quốc gia Bạch Mã Website, Internet.