Chuyện dòng họ Ngô ở vùng đất “địa linh nhân kiệt” 5 đời đỗ tiến sĩ, lập kỷ lục 2 cha con cùng vinh quy bái tổ

Trong dòng họ Ngô ở Nghệ An, đã có 5 người đạt được học vị tiến sĩ liên tiếp trong nhiều năm, tạo nên một bảng thành tích nổi tiếng trong dòng họ. Đây không chỉ là một dòng họ khoa bảng uy tín trong lịch sử Việt Nam mà còn là dòng họ đầu tiên trên toàn quốc được vinh danh với danh hiệu "phụ tử đồng khoa". Sự kiện này đã được ghi chép vào Kỷ lục Guinness Việt Nam với nội dung: "Cha con cùng đỗ tiến sĩ lần đầu tiên trong một khoa thi".

Dòng họ khoa bảng

Dọc theo quốc lộ 7A, qua địa phận xã Diễn Kỷ, huyện Diễn Châu, tỉnh Nghệ An, quần thể đền thờ của dòng họ Ngô Lý Trai vô cùng cổ kính và trang nghiêm.

Được công nhận là Di tích lịch sử văn hóa cấp quốc gia từ năm 1992, quần thể đền thờ và lăng mộ của ba tiến sĩ Ngô Trí Tri, Ngô Trí Hòa và Ngô Sỹ Vinh là một di tích lịch sử quan trọng. Trong khuôn viên đền thờ, nhiều sắc phong từ triều đình các thời kỳ vẫn được giữ gìn. Hai nhà thờ và cây thị cổ thụ hơn 400 năm vẫn nguyên vẹn qua thăng trầm của lịch sử.

Theo lịch sử gia phả dòng họ, cụ Ngô Công Định (Ngô Định) xuất thân từ Bắc Ninh đã chuyển đến Nghệ An vào cuối thế kỷ XV để lập nghiệp. Bà thủy tổ của dòng họ là Chu Thị Bột, đã hiến tặng toàn bộ gia sản cho người nghèo, để lại cho con cháu không gì ngoài tấm lòng nhân ái. Khi bà và chồng qua đời, hai con Ngô Ngọc và Ngô Định phải rơi vào cảnh khó khăn và nghèo đói.

Ngô Ngọc được một người cậu nhận nuôi và học ở quê nhà, trong khi Ngô Định được một người từ Đông Thành (Nghệ An) nhận làm con nuôi. Sau khi bố nuôi về hưu, Ngô Định đến định cư ở đất Lý Trai (nay thuộc xã Diễn Kỷ, huyện Diễn Châu, tỉnh Nghệ An), lập ra dòng họ mới mang tên Ngô Lý Trai.

Nổi bật trong dòng họ Ngô Lý Trai là cụ Ngô Trí Trạch (SN 1509), một người thầy nổi tiếng. Ông đã có công dạy dỗ nhiều học trò đỗ đạt và trở thành quan to trong triều. Sử sách ghi chép, những thầy giáo Nho học của dòng họ Ngô là những người mở đầu cho truyền thống học thuật và danh tiếng của vùng đất này.

Tiếp nối truyền thống học thuật, năm Bính Tuất Phúc Thái thứ 4 (1646), Ngô Sỹ Vinh, con trai thứ của Ngô Trí Hoà, đỗ Đệ Tam giáp Tiến sĩ, trở thành một phần của "Tam đại Tiến sĩ" được nhà vua tặng. Qua các đời, dòng họ tiếp tục vang bóng với Ngô Công Trạc, con trai của Ngô Trí Tri, đỗ Đệ Tam giáp Tiến sĩ khoa Giáp Tuất (1694).

Tiếp đến, trong dòng họ Ngô ở làng Lý Trai, hai anh em là Tiến sĩ Ngô Công Trạc (1694) và Ngô Hưng Giáo (1710) tiếp nối vinh quang dòng họ khi đồng loạt đỗ Đệ Tam giáp Tiến sĩ. Đây có lẽ là dòng họ duy nhất được ban tặng danh hiệu "Nhất môn ngũ đại đại khoa."

Kỷ lục Guiness “phụ tử đồng khoa”

Trong cuộc sống và sự nghiệp, Ngô Trí Tri trở nên nổi tiếng với phẩm chất thanh liêm và chính trực của mình. Sau khi về hưu, ông tiếp tục đóng góp vào giáo dục bằng cách mở trường và đào tạo nhiều học trò xuất sắc. Ngô Trí Tri qua đời vào năm 1628, hưởng thọ 91 tuổi.

Có nhiều câu chuyện dân gian về lòng nhân từ, khả năng chữa bệnh và trí tuệ sắc sảo của ông. Như một tấm gương cho thế hệ sau, Ngô Trí Hòa, con trai của ông, từ nhỏ đã nổi tiếng với sự thông minh, hiếu học và khả năng đối đáp xuất sắc.

Ngô Trí Hòa bắt đầu sự nghiệp học thuật của mình từ rất sớm: đọc sách khi 6 tuổi, sáng tác thơ khi 7 tuổi, xuất sắc trong văn chương từ khi mới 15 tuổi. Tên tuổi của ông trở nên nổi bật, người đương thời thường gọi ông là "thần đồng" với khả năng đàm đạo về văn chương và đạo lý bên cha của mình. Sự xuất sắc của ông dự báo một tương lai thành công.

Không ngạc nhiên khi Ngô Trí Hòa, 18 tuổi, thi đỗ Tứ trường khoa Nhâm Ngọ và năm 1592, ông và cha cùng đỗ đồng khoa Tiến sĩ. Lúc này, Vua Lê Thế Tông đã tặng cho họ cờ thêu 10 chữ: “Khoa danh thiên hạ hữu. Phụ tử thế gian vô,” tưởng thưởng cho thành tựu hiếm có của cha con. Nghĩa là “trong thiên hạ có nhiều người đỗ đạt. Nhưng cha con cùng đỗ một khoa thế gia xưa nay hiếm”. 

Hai cha con này cũng được triều đình bổ nhiệm vào các vị trí quan trọng. Ngô Trí Hòa nhận chức Hàn Lâm viện kiểm thảo, sau đó ông được thăng chức thanh hình Hiến sát sứ Sơn Tây. Năm 1606, Ngô Trí Hòa làm Chánh sứ cống Minh, trong chuyến đi sứ ông đã thành công trong sứ mệnh được giao.

Ngô Trí Hòa còn nổi tiếng với việc trình bày sáu điều trong "Khải điều trần" để đảm bảo sự an bình cho quốc gia. Dù sự trình bày này chỉ được nhà vua thi hành ở mức độ nhất định, nhưng cuộc đời và công việc của Ngô Trí Hòa đã để lại một tấm gương đáng kính về lòng yêu nước và yêu quê hương. Ông không chỉ góp phần vào triều đình mà còn khai hoang mở rộng diện tích, xây dựng khu dân cư và mở chợ Sy (Diễn Châu).

Với bảng thành tích hiếm có, vào ngày 1/9/2013, dòng họ Ngô ở Diễn Châu được Tổ chức Kỷ lục Guinness Việt Nam ghi nhận vào danh sách Guinness với nội dung: “Tôn vinh kỷ lục cha và con cùng đỗ tiến sĩ lần đầu tiên trong một khoa thi” dành cho cha là danh nhân Ngô Trí Tri và con là danh nhân Ngô Trí Hòa.

Dòng họ khuyến học tiêu biểu toàn quốc

Kế thừa truyền thống hiếu học của các bậc tiền bối, dòng họ Ngô đang chứng kiến sự nỗ lực và thành công của những thế hệ con cháu trong suốt hơn 500 năm qua. Đặc biệt, họ Ngô đã đào tạo nên bốn vị tướng xuất sắc: Ngô Trí Nhân (Cục trưởng Cục Tác chiến điện tử, Bộ Quốc phòng), Ngô Văn Sơn (Cục trưởng Cục Công nghệ Thông tin, Bộ Quốc phòng), Ngô Sỹ Quyết (Phó Tư lệnh Quân chủng Hải quân), và Ngô Sỹ Hiền (Viện trưởng Viện khoa học Hình sự, Bộ Công an).

Trong số những người thành đạt của dòng họ, có ông Ngô Quang Xuân, người đã đóng góp quan trọng trong việc đưa Việt Nam gia nhập WTO thông qua những đàm phán ngoại giao. Đặc biệt, con gái của ông, Ngô Phương Lan, đã đoạt danh hiệu Hoa hậu Thế giới người Việt đầu tiên vào năm 2007 tại Nha Trang.

Nhiều thế hệ con cháu trong dòng họ Ngô đã không ngừng phấn đấu, thực hiện các phong trào khuyến học, khuyến tài và xây dựng gia đình văn hóa, gia đình hiếu học. Phong trào xây dựng "Dòng họ khuyến học tiêu biểu" đã được thực hiện và phát triển mạnh mẽ qua nhiều năm. Hàng năm, ban khuyến học của dòng họ tổ chức các phong trào thi đua khuyến học, khuyến tài, tạo động lực cho con cháu để tiếp nối truyền thống của gia đình.

Ông Ngô Sỹ Ngọ, Phó ban thường trực hội đồng họ Ngô, chia sẻ rằng số tiền đóng góp, dù nhỏ bé thì một cách để nhắc nhở con cháu về nghĩa vụ và trách nhiệm của mình. Điều này cũng giúp tạo động lực, khích lệ con cháu tiếp tục phấn đấu, theo đuổi truyền thống cao quý của gia đình. Hiện nay, nhiều gia đình họ Ngô ở Nghệ An đã "phổ cập" đại học và truyền thống hiếu học vẫn tiếp tục được phát huy mạnh mẽ. Mới đây, dòng họ Ngô đã nhận được Bằng khen và phần thưởng Cúp Vàng: "Dòng họ khuyến học tiêu biểu toàn quốc" từ Trung ương Hội Khuyến học Việt Nam và UBTW MTTQ Việt Nam.