Tràn lan xâm phạm sở hữu trí tuệ : Không còn là chuyện của một doanh nghiệp

Số vụ hàng giả, xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ (SHTT) xu hướng tăng

Theo ông Nguyễn Thành Nam - Cục phó Quản lý và Phát triển thị trường trong nước, Bộ Công Thương,  từ đầu năm đến nay, tình trạng vi phạm quyền sở hữu trí tuệ có xu hướng gia tăng, đặc biệt trong lĩnh vực nhãn hiệu khi có 1.430 vụ xâm phạm được xử lý.

 Số liệu từ Cục sở hữu trí tuệ và lực lượng quản lý thị trường cũng ghi nhận, năm 2024 có 1,256 vụ hàng giả, xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ (SHTT) bị xử lý. Nửa đầu năm 2025, cơ quan chức năng xử lý vi phạm hành chính hơn 3,270 vụ liên quan hàng giả và xâm phạm quyền SHTT. Trong tháng cao điểm (15/5 – 15/6/2025), có hơn 1,631 vụ hàng giả và xâm phạm quyền SHTT, trị giá tạm giữ hàng ngàn tỷ đồng.

Theo LS Mai Thị Thảo – Phó Giám Đốc TAT Law Firm, những con số này cho thấy quy mô ngày càng lớn, mức độ tinh vi, phức tạp và liều lĩnh của các hành vi xâm phạm thương hiệu. LS Mai Thị Thảo cho rằng, nếu không có cơ chế bảo hộ và thực thi đủ mạnh, thương hiệu – vốn là tài sản vô giá – có thể nhanh chóng bị xói mòn, làm suy yếu khả năng cạnh tranh của doanh nghiệp và đe dọa sự phát triển bền vững của nền kinh tế. “Giá trị thương hiệu có thể chiếm tới 30–50% tổng giá trị doanh nghiệp trong một số ngành hàng tiêu dùng nhanh, mỹ phẩm, thời trang”. LS Thảo nhấn mạnh.

LS Mai Thảo chia sẻ những hình thức xâm phạm thương hiệu.

Theo LS Mai Thị Thảo, có 5 hình thức xâm phạm phổ biến tại Việt Nam. Thứ nhất, hành vi đạo nhái bao bì và mẫu mã là hình thức vi phạm xuất hiện thường xuyên nhất trên thị trường hàng tiêu dùng. Các đối tượng vi phạm thường sao chép màu sắc, hình ảnh, bố cục và khẩu hiệu của bao bì gốc nhằm đánh lừa người tiêu dùng trong thời gian ngắn.

Với tâm lý mua hàng nhanh, người tiêu dùng dễ nhầm lẫn sản phẩm thật và giả. Hệ quả là thương hiệu chính danh bị tổn hại, doanh thu và uy tín sụt giảm, trong khi hàng giả chất lượng kém tràn ngập thị trường.

Thứ hai lợi dụng uy tín sẵn có của doanh nghiệp có tiếng để giả mạo tên thương mại. Các chủ thể vi phạm thường lập công ty hoặc cửa hàng có tên gần giống với doanh nghiệp thật, thay đổi một ký tự hoặc thêm thành tố nhỏ để tránh bị coi là trùng hoàn toàn. Thực tế đã có không ít vụ việc kéo dài nhiều năm, cho thấy khoảng trống quy định và cơ chế bảo hộ tên thương mại.

Thứ ba, hành vi làm giả kiểu dáng và nhãn hiệu, tức gắn nhãn hiệu nổi tiếng lên hàng hóa kém chất lượng. Tình trạng này phổ biến ở lĩnh vực mỹ phẩm, dược phẩm, thực phẩm chức năng, nơi giá trị thương hiệu gắn liền với niềm tin về chất lượng và an toàn.

Thứ tư, đăng ký nhãn hiệu trùng hoặc tương tự tại Cục Sở hữu trí tuệ. Nhiều cá nhân, tổ chức đã nhanh tay đăng ký trước nhãn hiệu của doanh nghiệp khác, thậm chí cả các thương hiệu quốc tế chưa kịp thâm nhập thị trường Việt Nam. Hành vi này khiến doanh nghiệp chính danh bị mất quyền hợp pháp đối với nhãn hiệu của mình ngay trên thị trường nội địa, buộc họ phải khiếu nại, hủy bỏ hoặc thậm chí mua lại quyền từ bên đăng ký trước. Các tranh chấp này gây tốn kém về chi phí pháp lý, làm suy giảm niềm tin của nhà đầu tư nước ngoài đối với môi trường kinh doanh tại Việt Nam.

Cuối cùng, sự bùng nổ của thương mại điện tử, truyền thông số đã mở ra không gian mới cho các hành vi xâm phạm thương hiệu. Trên sàn thương mại điện tử, mạng xã hội, hàng giả, hàng nhái được bày bán công khai với giá rẻ, trong khi việc kiểm soát gần như bất khả thi do tính chất xuyên biên giới và ẩn danh của nền tảng số.

Bên cạnh đó, việc lợi dụng công cụ quảng cáo trực tuyến như SEO, tên miền hoặc quảng cáo Google Ads để hút khách từ thương hiệu chính danh ngày càng phổ biến. Những thủ đoạn này gây thiệt hại trực tiếp về doanh thu cho doanh nghiệp, gây khủng hoảng uy tín khi khách hàng phàn nàn hoặc khi truyền thông xã hội phát hiện.

Hậu quả: Doanh nghiệp giảm doanh thu, mất thị phần, đối tác mất niềm tin  

Nghiêm trọng hơn, xâm phạm thương hiệu gây tổn hại đến uy tín, niềm tin của người tiêu dùng. Khi sử dụng hàng giả, hàng nhái gắn với thương hiệu uy tín, người tiêu dùng sẽ có trải nghiệm tiêu cực, và dễ quy kết cho doanh nghiệp thật. "Thương hiệu mất dần vị thế, khó khăn mở rộng thị phần. Đặc biệt là trong bối cảnh toàn cầu hoá, một vụ việc liên quan đến hàng giả có thể nhanh chóng lan truyền, ảnh hưởng đến khả năng thâm nhập, hợp tác của doanh nghiệp tại các thị trường xuất khẩu, nơi uy tín và chất lượng luôn được đặt lên hàng đầu", LS Thảo chia sẻ..

Bên cạnh đó, doanh nghiệp còn phải đối mặt với chi phí pháp lý và quản trị khủng hoảng ngày càng lớn. Các thủ tục khiếu nại, khởi kiện kéo dài, phức tạp không chỉ tiêu tốn tài chính mà còn làm phân tán nguồn lực quản trị, ảnh hưởng đến hoạt động sản xuất – kinh doanh cốt lõi.

Kiến nghị giải pháp

Các đối tượng vi phạm ngày càng tinh vi, áp dụng nhiều thủ đoạn để che giấu hành vi, gây khó khăn cho việc phát hiện và chứng minh vi phạm. Một thực tế là nhiều doanh nghiệp chưa có đủ thông tin, kinh nghiệm hoặc nguồn lực để tự điều tra, đánh giá mức độ xâm phạm, dẫn đến tình trạng bỏ qua hoặc đánh giá thấp những dấu hiệu vi phạm tiềm ẩn.

Trong môi trường số, việc điều tra trên các nền tảng thương mại điện tử đòi hỏi kỹ năng chuyên môn cao, trong khi các nền tảng này liên tục thay đổi chính sách và cấu trúc dữ liệu. Chi phí điều tra, bao gồm cả chi phí thuê chuyên gia và sử dụng các công cụ giám sát hiện đại, cũng là gánh nặng tài chính đáng kể đối với nhiều doanh nghiệp.

Các biện pháp truyền thống như khiếu nại hành chính hay khởi kiện dân sự thường kéo dài, tốn kém và trong nhiều trường hợp không đủ sức răn đe. Sự phối hợp giữa các cơ quan chức năng như lực lượng Quản lý thị trường, công an và tòa án vẫn chưa thật sự đồng bộ, làm chậm tiến độ xử lý và tạo ra tâm lý e ngại cho doanh nghiệp khi theo đuổi các thủ tục pháp lý.

Nhiều doanh nghiệp, đặc biệt khối vừa và nhỏ, thiếu hiểu biết đầy đủ về quyền sở hữu trí tuệ và tầm quan trọng của việc chủ động bảo vệ thương hiệu. Một bộ phận người tiêu dùng, dù nhận biết sản phẩm giả, vẫn thiếu động lực hoặc ngần ngại khiếu nại, do lo ngại về thủ tục hoặc thiếu niềm tin vào hiệu quả giải quyết tranh chấp.

Theo LS Mai Thị Thảo, cần tiếp tục hoàn thiện cơ chế vận hành của Tòa chuyên trách về sở hữu trí tuệ đã được quy định trong Nghị quyết 81/2025/NQ-UBTVQH15, với phạm vi thẩm quyền phân bổ cho Tòa án nhân dân khu vực 2 (Hà Nội) và khu vực 1 (TPHCM). Trong đó, cần bảo đảm nguồn nhân lực chuyên sâu cho các Tòa chuyên trách SHTT, thông qua việc đào tạo thẩm phán, thư ký tòa án và đội ngũ cán bộ có kiến thức vững vàng về sở hữu trí tuệ, công nghệ và thương mại. Quy trình tố tụng cần được xây dựng nhanh gọn, minh bạch nhằm rút ngắn thời gian xét xử, để doanh nghiệp sớm được bảo vệ quyền lợi hợp pháp. Bên cạnh đó, thiết lập cơ chế công khai, minh bạch trong công bố bản án, quyết định liên quan đến sở hữu trí tuệ. Tòa chuyên trách cần tăng tường hợp tác với các cơ quan quản lý như Cục Sở hữu trí tuệ, lực lượng Quản lý thị trường, Công an kinh tế…

Cần xây dựng phát triển cơ chế giám định độc lập ngoài Bộ Khoa học và Công nghệ; nâng cao chế tài xử phạt hành chính; tăng cường phối hợp liên ngành là giải pháp mang tính nền tảng.

Theo ông Nam, hàng giả, hàng nhái thương hiệu không chỉ gây thiệt hại cho người tiêu dùng mà còn làm méo mó cạnh tranh, ảnh hưởng nghiêm trọng đến doanh nghiệp chân chính. Trước bối cảnh đó, Nghị quyết 57/NQ-TW ngày 22/12/2024 của Bộ Chính trị yêu cầu hoàn thiện pháp luật về sở hữu trí tuệ, tài sản số, dữ liệu... làm nền tảng cho hệ sinh thái đổi mới sáng tạo. Nghị quyết định hướng tăng cường bảo hộ, thực thi quyền SHTT trong kỷ nguyên số, thúc đẩy chuyển đổi số, mở ra giai đoạn phát triển mới cho Việt Nam. Đây được coi là kim chỉ nam để nâng cao vai trò quản lý thị trường, bảo vệ cạnh tranh lành mạnh và quyền lợi doanh nghiệp sáng tạo.

Ông Nam cho rằng, để hạn chế vi phạm sở hữu trí tuệ cần tăng cường kiểm tra, xử lý nghiêm trên thương mại điện tử và mạng xã hội; áp dụng Luật Chất lượng sản phẩm, hàng hóa 2025; xây dựng dữ liệu quốc gia truy xuất nguồn gốc; dùng công nghệ số, AI để giám sát; hoàn thiện chính sách cho tài sản số và cơ chế xác minh giao dịch.

Song song, cần đẩy mạnh hợp tác liên ngành, quốc tế; hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ, vừa bảo hộ quyền SHTT; đầu tư nghiên cứu công nghệ bảo vệ SHTT để xây dựng hệ sinh thái đổi mới sáng tạo và kinh tế số minh bạch.

"Hoàn thiện chính sách SHTT là động lực then chốt để doanh nghiệp Việt Nam đổi mới, cạnh tranh toàn cầu. Chúng tôi cam kết đồng hành cùng VCCI và các bên triển khai các giải pháp, góp phần lành mạnh hóa thị trường", ông Nam nói.

Ông Võ Tân Thành, Phó chủ tịch Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) chia sẻ tại hội nghị: "Hành lang pháp lý về sở hữu trí tuệ (SHTT) trong nước vẫn tồn tại nhiều "lỗ hổng sinh tử". Tại Việt Nam, Luật SHTT ban hành từ năm 2005, đã qua nhiều lần sửa đổi nhưng vẫn chưa bắt kịp tốc độ phát triển của các tài sản phi truyền thống như dữ liệu số, công nghệ cao. Trong bối cảnh chuyển mình sang kỷ nguyên mới, SHTT cần trở thành "bệ phóng" để bảo vệ và khai thác hiệu quả tài sản vô hình, khơi nguồn sáng tạo công nghệ và sản phẩm đột phá.

Ông Võ Tân Thành, Phó chủ tịch Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) chia sẻ tại hội nghị.

Năm 2024 ghi nhận hơn 2.000 vụ xâm phạm, với giá trị hàng hóa vi phạm lên tới hàng trăm tỷ đồng. Riêng nửa đầu nay, cơ quan chức năng phát hiện và xử lý hơn 3.270 vụ, trung bình gần 20 vụ mỗi ngày, gây thiệt hại hàng nghìn tỷ đồng.

Không chỉ doanh nghiệp nhỏ lẻ, nhiều thương hiệu lớn như Nhựa Bình Minh, cà phê Trung Nguyên cũng bị làm giả bao bì, nhãn hiệu, tên thương mại. Ông Thành đề cập, trường hợp của Công ty Nhựa Bình Minh, một thương hiệu gần nửa thế kỷ, chỉ vì một doanh nghiệp có tên tương tự (khác một chữ) mà phải theo kiện nhiều năm. "Đây không chỉ là một tranh chấp, mà là lời cảnh báo nếu cơ chế bảo vệ chậm chạp, ngay cả thương hiệu tiên phong cũng có thể gục ngã", ông nói.

Ông Thành dẫn chứng về chính sách bảo vệ SHTT tại Mỹ, mức bồi thường vi phạm có thể lên tới hàng trăm triệu USD. Còn Singapore, nhờ khung pháp lý minh bạch và chế tài nghiêm khắc, đã trở thành trung tâm khởi nghiệp hàng đầu châu Á. Điểm chung của các quốc gia này, theo ông, là không chỉ khuyến khích sáng tạo mà còn bảo vệ sáng tạo đến cùng.

Cần 'lá chắn mềm' chống hàng giả

Nhiều đại biểu nêu vấn đề chính sách đối với tài sản trí tuệ hiện còn nhiều "nút thắt" đó là: giám định chậm, độc quyền; chế tài nhẹ và phối hợp liên ngành thiếu chặt chẽ, xử lý thiếu tốc độ và đưa ra nhiều giải pháp như: hoàn thiện khung pháp luật cần bổ sung cơ chế bồi thường trừng phạt; vận hành hiệu quả Tòa chuyên trách SHTT; mở rộng giám định độc lập, chấm dứt độc quyền; ứng dụng công nghệ số để bảo vệ thương hiệu; nâng cao nhận thức cộng đồng, để người tiêu dùng trở thành "lá chắn mềm" chống hàng giả.

Tuy nhiên, theo Cục phó Quản lý thị trường Nguyễn Thành Nam, trước khi chờ giải pháp từ chính sách, các doanh nghiệp phải nâng cao nhận thức trong việc tự bảo vệ, chuẩn bị các giải pháp nhận diện thương hiệu của mình, sớm nhận diện dấu hiệu vi phạm và có những cảnh báo ngay lập tức khi phát hiện.