TCVN 14421:2025 về lập bản đồ địa chất thủy văn trong công tác thăm dò khoáng sản

Trong bối cảnh phát triển kinh tế - xã hội nhanh chóng, công tác điều tra địa chất thủy văn và địa chất công trình ngày càng có vai trò trọng yếu trong quy hoạch xây dựng, khai thác tài nguyên, bảo vệ môi trường và phòng ngừa rủi ro thiên tai. Thực tế cho thấy, nhiều công trình hạ tầng lớn, khu đô thị, khu công nghiệp và dự án khai khoáng đang gặp thách thức nghiêm trọng do thiếu dữ liệu địa chất nền tảng hoặc sử dụng kết quả điều tra không đạt chuẩn. Việc điều tra, đánh giá đúng hiện trạng địa chất không chỉ giúp giảm thiểu chi phí thi công, tránh sự cố sụt lún, nứt vỡ, mà còn bảo đảm an toàn công trình và hiệu quả đầu tư dài hạn.

Theo các chuyên gia, chất lượng công tác khảo sát hiện nay vẫn chưa đồng đều giữa các địa phương. Nhiều dự án khảo sát chưa tuân thủ đúng quy trình kỹ thuật, dữ liệu thu thập còn rời rạc, thiếu hệ thống. Việc áp dụng công nghệ tiên tiến như mô hình hóa 3D, công nghệ địa vật lý, ảnh viễn thám và hệ thống thông tin địa lý (GIS) trong điều tra địa chất mới chỉ ở giai đoạn thử nghiệm, chưa được phổ cập. Ở nhiều nơi, việc quản lý, lưu trữ, chia sẻ dữ liệu địa chất còn thủ công, dẫn đến lãng phí nguồn lực và khó khăn trong việc tra cứu, đối chiếu khi cần thiết.

Đặc biệt, sự gia tăng các hiện tượng sụt lún đất, ô nhiễm nguồn nước ngầm và xói mòn nền móng ở các đô thị lớn đã gióng lên hồi chuông cảnh báo về tầm quan trọng của công tác điều tra địa chất đạt chuẩn. Nhiều công trình trọng điểm đã phải điều chỉnh thiết kế hoặc dừng thi công do phát hiện sai lệch trong kết quả khảo sát địa chất ban đầu. Điều này cho thấy, việc tuân thủ tiêu chuẩn quốc gia trong điều tra địa chất thủy văn – địa chất công trình không chỉ là yêu cầu kỹ thuật, mà còn là yếu tố bảo đảm tính bền vững và an toàn cho toàn bộ quá trình phát triển hạ tầng.

Việc lập bản đồ địa chất đáp ứng tiêu chuẩn giúp việc thăm dò khoáng sản thuận lợi, chính xác. Ảnh minh họa

Vừa qua, tiêu chuẩn quốc gia TCVN 14421:2025 lập bản đồ địa chất thủy văn yêu cầu trong công tác thăm dò khoáng sản được ban hành đưa ra những yêu cầu chung khi lập bản đồ Địa chất thủy văn trong công tác thăm dò khoáng sản ở tỷ lệ 1:1.000 đến tỷ lệ 1:5.000.

Đối với khoáng sản rắn, công tác lập bản đồ địa chất thủy văn yêu cầu thu thập đầy đủ dữ liệu khí tượng, thủy văn khu vực trong ít nhất năm năm gần nhất. Các nghiên cứu phải làm rõ đặc điểm các nguồn nước mặt, các tầng chứa nước, mối liên hệ thủy lực giữa các tầng, chiều dày, thành phần thạch học, điều kiện cấp nước, cũng như khả năng ngập lụt mỏ. Việc phân tích thành phần hóa học, vi sinh, khả năng ăn mòn và đánh giá ảnh hưởng môi trường là yêu cầu bắt buộc, nhằm đảm bảo an toàn công trình và hạn chế rủi ro sụt lún, ô nhiễm. Song song đó, cần tiến hành các thí nghiệm hiện trường như hút – đổ nước, quan trắc động thái nước mặt và nước dưới đất tối thiểu trong một năm thủy văn, kết hợp lấy mẫu nước để phân tích chi tiết các chỉ tiêu hóa lý, vi sinh và phóng xạ.

Đối với nguồn nước khoáng và nước nóng thiên nhiên, việc lập bản đồ địa chất thủy văn tập trung vào xác định cấu trúc tầng chứa nước, quan hệ thủy lực giữa nguồn nước khoáng với nước tầng khác và nước mặt, đồng thời xác định nguồn hình thành trữ lượng khai thác. Công tác quan trắc động thái nguồn nước phải được thực hiện tối thiểu một năm thủy văn để đảm bảo tính chính xác.

Chất lượng nước phải được lấy mẫu, phân tích toàn diện theo các chỉ tiêu hóa học, sinh học, vật lý và phóng xạ, với sai lệch không vượt quá 20% so với giá trị trung bình ba mẫu ban đầu. Mẫu được lấy ở các giai đoạn trước, trong và sau khi tiến hành thí nghiệm hút nước hoặc khai thác thử. Trữ lượng khai thác được đánh giá chủ yếu bằng phương pháp thủy lực và thủy động lực, thời gian hút nước thí nghiệm kéo dài từ ba đến mười hai tháng tùy nhóm mỏ.

Bản đồ địa chất thủy văn phải bao phủ toàn bộ diện tích thăm dò, được lập trên nền bản đồ địa chất cùng hoặc lớn hơn về tỷ lệ, theo hệ tọa độ quốc gia VN-2000. Nội dung bản đồ cần thể hiện rõ quy luật hình thành, tồn tại và vận động của nước dưới đất, đặc điểm các tầng chứa nước và tầng không chứa nước, phân bố, thế nằm, bề dày, thành phần đất đá, đặc tính thủy hóa và mức độ chứa nước khác nhau.

Mức độ phức tạp của điều kiện địa chất thủy văn là căn cứ xác định mật độ khảo sát, được chia làm ba cấp: ít phức tạp, phức tạp trung bình và phức tạp cao. Việc lập bản đồ phải tuân thủ đầy đủ các quy định về bảo vệ môi trường, bảo tồn di tích lịch sử và danh lam thắng cảnh. Công tác lộ trình thực địa chỉ được tiến hành trong mùa khô, trong khi các hoạt động khác có thể triển khai quanh năm theo kế hoạch đã được phê duyệt.

Nhiệm vụ lập bản đồ địa chất thủy văn được xem là hoàn thành khi báo cáo thăm dò được cơ quan có thẩm quyền phê duyệt và nộp lưu trữ tại cơ quan quản lý địa chất. Tiêu chuẩn này không chỉ đảm bảo tính khoa học và thống nhất trong công tác điều tra thủy văn – địa chất, mà còn góp phần quan trọng trong quản lý tài nguyên nước, bảo vệ môi trường và khai thác khoáng sản bền vững.

Việc áp dụng tiêu chuẩn kỹ thuật còn góp phần đồng bộ hóa hệ thống dữ liệu địa chất quốc gia, phục vụ quy hoạch tổng thể tài nguyên nước, ứng phó với biến đổi khí hậu, cũng như xây dựng cơ sở hạ tầng bền vững. Đây chính là bước then chốt để Việt Nam chuyển từ cách tiếp cận điều tra địa chất truyền thống sang hướng hiện đại, số hóa và hội nhập quốc tế. Khi các kết quả điều tra địa chất đạt chuẩn, đất nước sẽ có nền tảng khoa học vững chắc để phát triển kinh tế xanh, đô thị thông minh và quản lý tài nguyên hiệu quả, an toàn.