Ngôi chùa 300 năm tuổi lâu đời nhất của người Hoa giữa lòng Sài thành, nằm trong khuôn viên rộng lớn 2.500m2, lưu giữ nhiều cổ vật giá trị

Miếu Nhị Phủ (Hội quán Nhị Phủ) hay còn gọi là chùa ông Bổn do người Hoa xây dựng trên đất Đề Ngạn xưa (nay là Chợ Lớn) vào khoảng đầu thế kỷ 18. Chùa tọa lạc tại số 264 đường Hải Thượng Lãn Ông, phường 14, quận 5, TP HCM.

Vào cuối thế kỷ 17, nhiều người Phúc Kiến vì mưu sinh nên đã qua Đàng Trong rồi định cư ở Chợ Lớn. Để có nơi thờ cúng, giữ gìn tập tục và gặp gỡ, những người đồng hương ở 2 phủ Tuyền Châu và Chương Châu (nên có tên là Hội quán Nhị phủ), thuộc tỉnh Phúc Kiến (Trung Quốc) đã chung góp công sức, tiền của lập nên một ngôi thờ. Về sau, nhóm Tuyền Châu lập thêm Hội quán Ôn Lăng vào năm 1740, nhóm Chương Châu lập thêm Hội quán Hà Chương vào năm 1809, cách không xa khu vực miếu Nhị Phủ.

Không rõ miếu được xây dựng năm nào. Hiện nay trong miếu còn lưu giữ một chuông cổ. Trên chuông chỉ đúc hàng chữ "Nhị phủ Đại Bá Công Ất Dậu trong thu cát đán..." nên khó xác định niên đại. Trong "Cổ Gia Định phong cảnh vịnh", bài phú mô tả phong cảnh Gia Định từ năm 1770 đến năm 1815, chùa ông Bổn đã được nhắc đến:

"Coi chùa ông Bổn Đầu Cân

Dám quên chữ ngọn rau tấc đất".

Khác với hầu hết các đền, chùa, miếu của người Hoa trong Chợ Lớn đều tôn thờ Thiên Hậu thánh mẫu (Chùa Bà), hay Quan Đế thánh (Chùa Ông) thì miếu Nhị Phủ lại thờ ông Bổn Đầu Công tức "Phúc Đức chính thần", là vị thần bảo vệ đất đai và con người, cùng một số các vị thần thánh linh thiêng khác, vì thế cho nên Nhị Phủ miếu còn mang thêm một cái tên khác nữa là chùa ông Bổn.

Miếu tọa lạc trong khuôn viên rộng lớn khoảng 2.500m2, gồm bốn dãy nhà dài, vuông góc nhau, khoảng trống ở giữa tạo nên sân thiên tỉnh. Nhị Phủ miếu có lối kiến trúc tổng thể theo hình chữ "Khẩu", mái có hình thuyền độc đáo, lợp bằng ngói ống, các đầu đại gắn tượng cá hóa rồng, còn các đầu kim thì gắn tượng rồng chầu mặt trời.

Vì miếu thờ chính ông Bổn Đầu Công nên trang thờ vị thần "Phúc Đức chính thần" này được ưu tiên đặt ngay tại trung tâm chính điện, còn bên cạnh là các vị: Ngọc Hoàng thượng đế, Quan Thế Âm bồ tát, Quảng Trạch tôn vương, Thái Tuế gia gia, Chủ Sinh nương nương, Quan Thánh đế quân...

Tượng ông Bổn được đặt trong khám thờ bằng gỗ, sơn son thiếp vàng, chạm trổ hình con rồng tranh châu, ngô đồng, phượng, kỳ lân xen kẽ hoa văn đồng tiền, chữ thọ, tôm, cua, cá trông vô cùng lộng lẫy, nguy nga. Tượng ông Bổn bằng gỗ, cao 1,5m thể hiện một lão thần quắc thước với chòm râu bạc trắng buông dài, dáng ngồi khoan thai, một tay đặt lên tay ngai, còn tay kia thì vuốt còn chòm râu bạc.

Miếu ông Bổn hiện còn lưu giữ nhiều liễn đối và hoành phi bằng gỗ, có niên đại từ năm 1864 đến 1901. Ngoài ra, miếu còn hai quả chuông, một bằng đồng và một bằng gang.

Chính điện thờ của Nhị Phủ miếu ngoài việc được trang trí nhiều câu đối, hoành phi, bình phong thời cổ đại, nơi đây còn lưu giữ một số hiện vật quý như trống chầu, chuông cổ, tượng kỳ lân bằng đá... tạo sự tò mò, thích thú cho khách du lịch phương xa. Vì vậy, vào ngày 30/8/1998, miếu Nhị Phủ đã được công nhận là một di tích Văn hóa-Lịch sử cấp Quốc gia. Hằng năm, miếu mở nhiều lễ hội, đặc biệt hai ngày lễ hội lớn nhất trong năm là hội rằm tháng Giêng và tháng Tám – ngày sinh và ngày hoá của ông Bổn.

Từ khi thành lập cho đến nay, miếu Nhị Phủ đã qua 3 lần trùng tu lớn vào những năm 1875, 1901 và 1990. Dù vậy, ngôi miếu vẫn giữ được nét cổ kính qua phong cách kiến trúc và trang trí truyền thống của người Phúc Kiến.

Bên cạnh giá trị về nghệ thuật kiến trúc, điêu khắc, hiện vật cổ nơi đây còn có một giá trị khác, đó không chỉ là nơi đáp ứng nhu cầu tín ngưỡng mà còn là nơi quy tụ và tương trợ lẫn nhau của bà con người Việt gốc Hoa (Phúc Kiến).