Lò phản ứng hạt nhân duy nhất Việt Nam 'hồi sinh' sau kháng chiến chống Mỹ, sản xuất phóng xạ cho cả nước 'láng giềng'

Lò phản ứng Đà Lạt được 'sống dậy' sau thời gian chiến tranh chống Mỹ

Lò phản ứng hạt nhân Đà Lạt là lò phản ứng hạt nhân đầu tiên của Đông Nam Á và là duy nhất ở Việt Nam. Công trình do kiến trúc sư Ngô Viết Thụ cùng các phụ tá thiết kế và được xây dựng từ tháng 4/1961, hoàn thành tháng 12/1962. Mục đich vận hành của lò phản ứng là huấn luyện (Training), nghiên cứu (Research) và sản xuất đồng vị (Isotope Production).

Tuy nhiên khi hoạt động một thời gian, năm 1968, người Mỹ đã cho dừng vận hành lò phản ứng. Trước khi Đà Lạt được giải phóng, ngày 31/3/1975 các thanh nhiên liệu đã được lấy ra khỏi Lò phản ứng và chuyển về Hoa Kỳ. Đến ngày 15/3/1982, Lò phản ứng hạt nhân Đà Lạt được khởi công với sự giúp đỡ của Liên Xô cũ. Sau 20 tháng, Lò phản ứng được nạp nhiên liệu và đạt trạng thái tới hạn lần đầu vào lúc 19h50 ngày 1/11/1983.

Ngày 20/3/1984, Lò phản ứng hạt nhân Đà Lạt được hồi sinh với các mục tiêu chính là sản xuất đồng vị phóng xạ, phân tích mẫu bằng kỹ thuật kích hoạt nơtron, nghiên cứu cơ bản và nghiên cứu ứng dụng để đưa các tiến bộ của khoa học và công nghệ hạt nhân phục vụ phát triển kinh tế - xã hội, huấn luyện, đào tạo và phát triển nguồn nhân lực. Lò vận hành với công suất danh định 500 kW, gấp 2 lần so với lò trước đây.

40 năm vận hành và tiếp tục thực hiện nhiệm vụ thời đại mới

Trải qua 40 năm vận hành và phát triển, Lò phản ứng hạt nhân Đà Lạt đã mang về nhiều thành công lớn. Nơi đây trong 4 thập kỷ đã vận hành gần  70.000 giờ tại công suất danh định 500 kW để phục vụ cho nghiên cứu khoa học, phân tích mẫu, sản xuất đồng vị phóng xạ cho y tế, công nghiệp và đào tạo nguồn nhân lực. Trong khoảng thời gian xảy ra đại dịch Covid-19, Lò phản ứng hạt nhân Đà Lạt vận hành trên 4.500 giờ/năm để sản xuất đủ thuốc phóng xạ cho các cơ sở y tế trong nước và hỗ trợ Campuchia.

Nghiên cứu phát triển các kỹ thuật phân tích hạt nhân và hóa lý, đạt TCVN ISO/IEC 17025, có khả năng phân tích hơn 80 nguyên tố và hợp chất trong các đối tượng mẫu khác nhau với độ nhạy và độ chính xác cao.

Nghiên cứu, quan trắc và cảnh báo phóng xạ môi trường với độ nhạy cảm cao, cho phép phân tích được hầu hết các đồng vị phóng xạ tự nhiên và nhân tạo có trong mẫu môi trường. Qua đó kịp thời phát hiện, ghi nhận các dị thường về phóng xạ.

Viện đã nghiên cứu, phát triển và ứng dụng thành công một số kỹ thuật hạt nhân và đồng vị để giải quyết các vấn đề trong thực tế như: Xác định nguyên nhân, cơ chế bồi lấp luồng tàu trong vùng cửa sông hay xác định tốc độ bồi lấp các hồ thủy điện, thủy lợi phục vụ đánh giá tuổi thọ và an toàn công trình, xác định diễn biến bồi tụ các vùng ngập mặn ven biển, Xác định tốc độ xói mòn và suy thoái đất nông nghiệp, xác định các hệ số khuếch tán và thời gian lưu của chất thải lỏng trong vùng biển ven bờ.

Cùng với những nghiên cứu phục vụ cho môi trường, góp phần phát triển công nghiệp, nông nghiệp, những nghiên cứu của viện còn hỗ trợ đắc lực cho ngành y tế Việt Nam như sản xuất thuốc phóng xạ chẩn đoán và điều trị bệnh như thuốc phóng xạ chứa I-131, Tc-99m, P-32 và một số đồng vị khác. Bên cạnh đó, loại kit đánh dấu phóng xạ dùng trong chẩn đoán bệnh về não, ung thư xương, các bệnh lý về gan mật, bệnh Parkinson giai đoạn sớm, khối u thần kinh nội tiết... đã được nghiên cứu, sản xuất thành công.

Đến nay, Viện đã cung cấp khoảng 17.500 Ci thuốc phóng xạ các loại cho các bệnh viện trong nước, phục vụ chẩn đoán, chữa trị cho khoảng 500.000 lượt bệnh nhân/năm. Sản phẩm của Viện còn xuất khẩu sang Campuchia, giúp nước bạn phát triển ngành y học hạt nhân.

Trong thời gian tới, Lò phản ứng hạt nhân Đà Lạt tiếp tục duy trì vận hành an toàn và khai thác hiệu quả các mục tiêu, nhiệm vụ đã thực hiện tốt thời gian qua. Đồng thời chú trọng công tác xây dựng nguồn nhân lực và đẩy mạnh hợp tác quốc tế.

Bên cạnh đó, Viện thực hiện thêm một số nhiệm vụ mới như tham gia vào Dự án xây dựng Trung tâm Nghiên cứu KHCN hạt nhân với Lò phản ứng nghiên cứu mới, chuẩn bị tốt nguồn nhân lực để sẵn sàng tiếp nhận, vận hành an toàn, khai thác hiệu quả Lò phản ứng mới đa mục tiêu công suất 10 MWt. Đồng  thời vẫn duy trì hoạt động của Lò phản ứng hạt nhân Đà Lạt cho mục đích nghiên cứu và đào tạo.

Một số hướng nghiên cứu, ứng dụng mới tiềm năng chưa được thực hiện trên Lò phản ứng hạt nhân Đà Lạt cũng sẽ được chú trọng phát triển, đưa vào thực hiện. Có thể kể đến như: nghiên cứu sản xuất một số đồng vị phóng xạ mới và nguồn kín dùng trong y tế và công nghiệp, triển khai những hướng nghiên cứu cơ bản trong tán xạ nơtrôn, nhiễu xạ nơtrôn... phục vụ nghiên cứu khoa học vật liệu, triển khai dịch vụ chiếu xạ pha tạp đơn tinh thể silic để chế tạo vật liệu bán dẫn...