Lai Châu bảo tồn bản sắc văn hóa dân tộc Thái

"Hồn cốt" văn hóa Thái trong mỗi nếp nhà

Trong số 20 dân tộc ở Lai Châu, dân tộc Thái có dân cư đông nhất, chiếm trên 31% dân số toàn tỉnh. Người Thái sinh sống ở hầu hết các xã phường trong tỉnh và vẫn còn gìn giữ nguyên vẹn nhiều lễ hội văn hóa đặc trưng, hình thành nên tập quán riêng trong đời sống sinh hoạt cũng như lao động sản xuất.

Nghi lễ cúng hồn lúa của người Thái ở xã Phong Thổ. Ảnh: TL

Nhắc đến văn hoá của người Thái, có lẽ không thể không kể đến bộ váy áo cóm (xửa cỏm). Đến các bản làng người Thái, rất dễ dàng để bắt gặp hình ảnh các cô gái Thái e ấp trong bộ trang phục áo cóm truyền thống, còn nam giới mặc áo chàm mạ pọm khót với 4 túi trước ngực.

Người Thái ở Lai Châu chủ yếu là ngành Thái trắng nên phụ nữ không búi tóc lên đỉnh đầu như người Thái đen, mà chỉ búi tóc sau gáy. Bộ nữ phục của họ bao gồm áo ngắn, áo dài, váy, thắt lưng và các loại trang sức như hoa tai, vòng cổ, vòng tay…

Áo ngắn của phụ nữ Thái trắng được may bó sát người bằng nhiều loại vải với màu sắc khác nhau, cổ áo hình chữ V nổi bật với 2 hàng khuy bướm trước ngực.

Ngày nay, xửa cỏm được kết hợp với những chiếc váy may bằng vải nhung đen in hoa theo kiểu cách tân. Mặc dù váy được may liền cạp nhưng người phụ nữ Thái trắng vẫn thắt thêm chiếc xài ẻo làm duyên. Còn áo dài là xửa chái và xửa luổng. Xửa chái may bằng vải chàm đen, kiểu áo năm thân, cài cúc phía bên tay trái, cổ đứng, gấu áo phủ quá đầu gối.

Trong đời sống tinh thần, người Thái có những lễ hội đặc sắc mang đậm bản sắc như: Nàng Han, Then Kin Pang, Kin Lẩu Khẩu Mẩu, Xoè Chiêng, Lùng Tùng, Hạn Khuống...

Đặc biệt, đồng bào Thái rất thích ca hát. Trong đó, “Khắp” là hình thức nghệ thuật dân gian đặc trưng - lối ngâm hoặc hát theo lời thơ, thường được đệm bằng đàn tính tẩu, tạo nên âm điệu du dương, mượt mà, làm say lòng người nghe. Bên cạnh đó, múa xòe là điệu múa phổ biến và được yêu thích nhất, thể hiện tinh thần đoàn kết, gắn bó của cộng đồng. Dù là già hay trẻ, trai hay gái, ai cũng có thể hòa mình vào vòng xòe rộn ràng, đầy sức sống.

Trong những dịp lễ tết hay hội hè, người Thái thường tổ chức hội múa xòe. Âm nhạc rộn ràng với chiếc đàn tính tẩu, câu hát then ngân nga, trong trẻo trong điệu múa xoè uyển chuyển, nhẹ nhàng mà tinh tế. Ai ai cũng vui say, hòa đồng trong không khí tưng bừng, nhộn nhịp của tiếng trống, tiếng cồng chiêng...

Không chỉ có trang phục hay nghệ thuật trình diễn xòe, văn hóa của người Thái ở Lai Châu rất phong phú với kiến trúc nhà sàn cổ - nơi chứa đựng nhiều hồn cốt văn hóa dân tộc hay nghệ thuật dân gian. Đặc biệt, ẩm thực của người Thái với nhiều món ăn ngon, hấp dẫn được chế biến từ nguyên liệu sẵn có nơi núi rừng Tây Bắc: thịt trâu, thịt lợn gác bếp, lạp sườn, cá nướng, các món rau rừng nộm.

Tạo cho người dân sinh kế bền vững

Tuy nhiên, trước sự giao thoa văn hoá, nhiều nét đẹp truyền thống của người Thái đang có nguy cơ bị mai một. Theo ông Trần Mạnh Hùng, Giám đốc Sở Văn hoá, Thể thao và Du lịch tỉnh Lai Châu, với tinh thần “Văn hoá soi đường cho quốc dân đi”, “Văn hoá còn là dân tộc còn”, các cấp, ngành, địa phương trong tỉnh Lai Châu luôn quan tâm gìn giữ, phát huy bản sắc văn hoá các dân tộc.

Các đoàn nghệ thuật quần chúng trình diễn tại Liên hoan hát Then - đàn Tính và Nghệ thuật xòe Thái tỉnh Lai Châu lần thứ VI

Từ nguồn lực các chương trình mục tiêu quốc gia, các nghị quyết, đề án của Tỉnh uỷ, UBND tỉnh về bảo tồn văn hoá gắn với phát triển du lịch, các bản làng tiêu biểu như Vàng Pheo, San Thàng, Sin Suối Hồ… được quy hoạch thành các khu bảo tồn, người dân được hỗ trợ sửa chữa và duy trì nếp nhà sàn truyền thống. Mục tiêu là biến những ngôi nhà cổ thành "bảo tàng sống" về kiến trúc và không gian sinh hoạt của người Thái.

Tỉnh Lai Châu cũng đặc biệt chú trọng khôi phục các làn điệu dân ca, dân vũ truyền thống. Các lớp học truyền dạy múa xòe, hát khắp, truyền dạy làm đàn tính, trang phục, chữ viết dân tộc Thái được tổ chức thường xuyên tại các nhà văn hóa cộng đồng, khuyến khích các nghệ nhân trẻ tham gia, đảm bảo di sản được truyền lại cho thế hệ tiếp theo. Các tri thức về làm thuốc nam, nghề dệt thổ cẩm, và các nghi lễ cưới hỏi, cúng bản cũng đang được sưu tầm, ghi chép và số hóa, nhằm tránh thất truyền.

“Ngành Văn hoá, Thể thao và Du lịch chỉ đạo cơ quan chuyên môn xây dựng các hồ sơ khoa học để công nhận các di sản văn hoá phi vật thể. Đến nay, nghệ thuật xoè Thái và nghệ thuật hát Then đàn Tính của đồng bào Thái được UNESCO ghi danh là di sản văn hoá phi vật thể đại diện của nhân loại; lễ hội Nàng Han, Then Kin Pang được Bộ Văn hoá, Thể thao và Du lịch công nhận là di sản văn hoá phi vật thể quốc gia”, ông Hùng cho biết.

Đồng thời, việc bảo tồn văn hóa không tách rời khỏi phát triển kinh tế. Lai Châu đã biến văn hóa dân tộc Thái thành những sản phẩm du lịch độc đáo, tạo sinh kế bền vững cho người dân.

Trong đó, bản Vàng Pheo đã phát triển mô hình homestay dựa trên nhà sàn truyền thống. Du khách được trải nghiệm không gian sống, ẩm thực và tham gia vào các hoạt động văn hóa, giúp người dân trực tiếp hưởng lợi từ việc bảo tồn bản sắc. Các sản phẩm thổ cẩm thủ công không chỉ được bán làm quà lưu niệm mà còn được khuyến khích sáng tạo thành các sản phẩm thời trang, trang trí hiện đại. Ẩm thực Thái cũng dần trở thành thương hiệu thu hút du khách đến với Lai Châu.

Vòng xòe đoàn kết có sự tham gia của hàng ngàn người là “đặc sản” trong dịp Tết Độc lập của tỉnh Lai Châu. Ảnh: TL

Bên cạnh đó, tỉnh Lai Châu thường xuyên tổ chức các lễ hội truyền thống, tạo không gian để các dân tộc thiểu số giao lưu, trình diễn, thu hút khách du lịch, điển hình như lễ hội Kin Lẩu Khẩu Mẩu, Then Kin Pang…

Theo ông Hùng, tầm nhìn trong tương lai, Lai Châu tiếp tục cam kết thực hiện việc bảo tồn văn hóa dân tộc Thái một cách khoa học, bền vững, gắn kết với giáo dục và phát triển du lịch. Mục tiêu là xây dựng một tỉnh Lai Châu đa sắc màu, nơi mỗi bản làng là một điểm đến văn hóa độc đáo, khẳng định bản sắc là sức mạnh và là tài sản vô giá của vùng đất này.