Cá tra khẳng định vị thế ở sân nhà: Không chỉ là giải pháp tạm thời

Xuất khẩu phục hồi nhưng vẫn còn nhiều thách thức

Theo số liệu từ Tổng cục Hải quan, nửa đầu tháng 7/2025, xuất khẩu cá tra Việt Nam đạt gần 94 triệu USD, tăng 11% so với cùng kỳ năm ngoái. Lũy kế tính đến ngày 15/7/2025, giá trị xuất khẩu đạt hơn 1,1 tỷ USD, tăng 11% so với cùng kỳ năm 2024. Một số thị trường ghi nhận mức tăng trưởng ấn tượng như Brazil (+73%), Malaysia (+33%), Thái Lan (+32%) và Mỹ (+12%), cho thấy dấu hiệu phục hồi nhu cầu ở một số khu vực.

Tuy nhiên, theo Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu Thủy sản Việt Nam (VASEP), bức tranh xuất khẩu vẫn chưa hoàn toàn sáng sủa. Xuất khẩu cá tra sang Colombia giảm 10%, Đức giảm gần 20%, và Ả Rập Xê Út giảm 15,1%. Cùng với đó, các yếu tố vĩ mô như lạm phát, xung đột thương mại, biến động tỷ giá và chính sách thuế từ các thị trường lớn – đặc biệt là khả năng Mỹ áp thêm thuế đối với nhiều đối tác – tiếp tục tạo ra những rủi ro đáng kể.

Hiện nay, chỉ khoảng 5–7% sản lượng cá tra được tiêu thụ tại thị trường trong nước. Phần lớn sản phẩm tiêu dùng nội địa vẫn ở dạng thô sơ như cá nguyên con hoặc phi lê đơn giản, chưa được đầu tư bài bản về bao bì, thương hiệu hay hình thức chế biến sâu.

Theo VASEP, lý do chính là tâm lý tiêu dùng vẫn ưu tiên các loại cá truyền thống như cá lóc, cá rô đồng, cá chép… trong khi cá tra – dù rẻ, dinh dưỡng cao và dễ chế biến – vẫn chưa chiếm được vị trí xứng đáng trên bàn ăn người Việt. Mặt khác, giá bán nội địa thường thấp hơn từ 30–40% so với giá xuất khẩu, khiến nhiều doanh nghiệp chưa mặn mà với kênh phân phối nội địa.

Thế nhưng, thực tiễn từ các nước trong khu vực cho thấy nội địa hoàn toàn có thể là "thành trì ổn định" nếu được phát triển đúng hướng. Tại Thái Lan, khoảng 60% sản lượng cá rô phi được tiêu thụ trong nước nhờ các chính sách hỗ trợ của chính phủ như đưa cá vào khẩu phần ăn tại trường học, bệnh viện và quân đội. Ở Ấn Độ, cá nước ngọt là nguồn cung cấp protein chính cho hơn 1,4 tỷ người dân – yếu tố giúp ngành thủy sản nước này duy trì sản xuất ổn định dù xuất khẩu biến động.

Cơ hội lớn từ một thị trường gần 100 triệu dân

Với dân số gần 100 triệu người, mức sống ngày càng nâng cao và xu hướng tiêu dùng hiện đại ăn sạch, ăn tiện lợi, ăn nhanh ngày càng phổ biến, Việt Nam hoàn toàn có tiềm năng trở thành thị trường tiêu thụ chiến lược của ngành cá tra.

VASEP cho rằng, một số doanh nghiệp lớn đã tiên phong thử nghiệm sản phẩm chế biến sâu như chả cá, cá viên, bún cá đóng gói… hướng đến người tiêu dùng trẻ, học sinh, công nhân và bếp ăn tập thể. Tuy nhiên, để phát triển thực sự bền vững, cần sự phối hợp chặt chẽ giữa doanh nghiệp và nhà nước. Các chương trình hỗ trợ như đưa cá tra vào khẩu phần dinh dưỡng học đường, chiến dịch truyền thông quốc gia về lợi ích của cá tra, hoặc gói kích cầu tiêu dùng nội địa có thể giúp thay đổi thói quen người tiêu dùng một cách bền vững hơn.

Trước các biến động khó lường của thị trường thế giới, việc phụ thuộc hoàn toàn vào xuất khẩu khiến ngành cá tra đối mặt với nhiều rủi ro: gián đoạn dòng tiền, khó duy trì sản xuất và nguy cơ "đứt gãy" chuỗi giá trị từ người nuôi đến nhà máy chế biến. Trong bối cảnh đó, thị trường nội địa không còn là một lựa chọn phụ, mà phải trở thành một trong những trụ cột quan trọng giúp cân bằng sản xuất, bảo vệ người nuôi và ổn định việc làm.

VASEP cho rằng: Thị trường nội địa không phải là lời giải duy nhất cho bài toán bền vững của ngành cá tra, nhưng chắc chắn là một phần không thể thiếu. Việt Nam cần thay đổi tư duy: xem thị trường trong nước không chỉ là phương án ngắn hạn khi xuất khẩu gặp khó, mà là một thành trì dài hạn – nơi ngành cá tra có thể xây dựng "sức đề kháng" trước những biến động toàn cầu.