Trong bối cảnh biến đổi khí hậu ngày càng diễn biến phức tạp, thiên tai như bão, lũ, hạn hán, mưa lớn cực đoan… xảy ra với tần suất dày đặc và mức độ ngày càng khó lường, vai trò của công tác dự báo, cảnh báo khí tượng thủy văn trở nên vô cùng quan trọng. Những bản tin cảnh báo chính xác, kịp thời không chỉ giúp chính quyền các cấp chủ động phương án ứng phó mà còn góp phần quan trọng trong việc bảo vệ tính mạng, tài sản người dân, hạn chế thiệt hại do thiên tai gây ra.
Tuy nhiên, thực tiễn cho thấy công tác dự báo, cảnh báo khí tượng thủy văn ở nước ta vẫn đối mặt với không ít thách thức về độ chính xác, tính kịp thời và sự đồng bộ trong truyền tin đến cộng đồng. Trong bối cảnh đó, việc xây dựng và ban hành các quy chuẩn kỹ thuật quốc gia để chuẩn hóa, đánh giá và nâng cao chất lượng bản tin dự báo, cảnh báo thiên tai là yêu cầu cấp thiết, hướng tới mục tiêu tăng cường hiệu quả phòng chống thiên tai trên toàn quốc.
Quy chuẩn kỹ thuật quốc gia QCVN 84:2024/BTNMT ban hành kèm theo Thông tư 46/2024/TT-BTNMT ngày 30/12/2024, chính thức có hiệu lực thi hành từ ngày 30/6/2025 do Bộ Tài nguyên và Môi trường (nay là Bộ Nông nghiệp và Môi trường) ban hành. Đây là văn bản đầu tiên trong lĩnh vực khí tượng thủy văn được ban hành nhằm quy định cụ thể về đánh giá chất lượng các bản tin dự báo và cảnh báo thiên tai.
Công tác dự báo, cảnh báo khí tượng thủy văn trở nên vô cùng quan trọng góp phần xây dựng hệ thống phòng chống thiên tai chủ động, hiệu quả hơn. (Ảnh minh họa)
Quy chuẩn áp dụng bắt buộc đối với hệ thống dự báo, cảnh báo khí tượng thủy văn quốc gia, các cơ quan, tổ chức và cá nhân tham gia hoạt động dự báo, cảnh báo; đặc biệt là các đơn vị truyền tin, phát sóng thông tin thiên tai tới người dân.
Một trong những điểm nổi bật là quy trình đánh giá chất lượng bản tin được quy định thành ba bước rõ ràng. Bước đầu tiên là thu thập dữ liệu thực tế và dữ liệu dự báo theo đúng thời hạn đã công bố. Các dữ liệu này phải có nguồn gốc rõ ràng từ hệ thống quan trắc khí tượng thủy văn hoặc cơ sở gần nhất với vị trí cảnh báo;
Tiếp đến, bước thứ hai là so sánh sai số giữa dự báo và dữ liệu thực đo với mức sai số cho phép quy định trong tiêu chuẩn. Bất kỳ sai lệch nào vượt mức quy định sẽ được xem là không đủ độ tin cậy;
Bước cuối cùng là đánh giá chất lượng bản tin trên ba tiêu chí: Tính đầy đủ nội dung theo quy định bao gồm các quyết định và thông tư liên quan như Quyết định 18/2021/QĐ-TTg, Thông tư 08/2022, 25/2022 và 27/2023 về loại bản tin và thời hạn dự báo cảnh báo. Tính kịp thời bản tin phải được phát đi trong vòng 15 phút kể từ thời điểm cấp thông tin, nếu chậm quá thời gian này sẽ bị đánh giá là không kịp thời;
Quy chuẩn cũng quy định rõ những trường hợp không được đánh giá chất lượng, chẳng hạn như khi dữ liệu quan trắc không đầy đủ, hiện tượng thiên tai không được ghi nhận chính xác, hoặc bị ảnh hưởng do điều chỉnh vận hành hồ chứa không theo quy định.
Về quy định quản lý, QCVN 84:2024/BTNMT là tài liệu bắt buộc tuân thủ. Các cơ quan như Cục Khí tượng Thủy văn, Bộ Nông nghiệp và Môi trường và các đơn vị dự báo liên quan có trách nhiệm phổ biến, kiểm tra việc thực hiện theo quy định. Các tổ chức và cá nhân tham gia dự báo cảnh báo phải nghiêm túc tuân theo, nhằm đảm bảo bản tin đạt chất lượng tối thiểu về độ chính xác, kịp thời và đầy đủ.
Sự ra đời của QCVN 84:2024/BTNMT được đánh giá là bước ngoặt quan trọng trong nâng cao chất lượng thông tin thiên tai tới cộng đồng. Đặc biệt trong bối cảnh biến đổi khí hậu gia tăng, thiên tai ngày càng diễn biến phức tạp, việc người dân nhận được bản tin đầy đủ, khung thời gian chính xác và tin cậy là rất cấp thiết.
Trước đây, nhiều sự kiện thiên tai đã cho thấy độ trễ và sai sót trong dự báo khiến công tác ứng phó gặp khó khăn. Quy chuẩn mới sẽ là công cụ pháp lý mạnh mẽ để tăng cường tính chuyên nghiệp trong hệ thống dự báo, cảnh báo, đồng thời tạo điều kiện để người dân và chính quyền địa phương tiếp nhận thông tin kịp thời, giảm thiểu thiệt hại do thiên tai gây ra.
Nhìn chung, QCVN 84:2024/BTNMT xác lập một chuẩn kiểm định rõ ràng cho các bản tin dự báo, cảnh báo khí tượng thủy văn. Khi áp dụng nghiêm túc, quy chuẩn này sẽ giúp nâng cao trách nhiệm nghề nghiệp của cán bộ dự báo, tăng mức độ chính xác thời gian và thông tin đến người dân từ đó góp phần xây dựng hệ thống phòng chống thiên tai chủ động, hiệu quả hơn.