QCVN 41:2025/BNNMT quy định kỹ thuật về đồng xử lý chất thải trong lò nung xi măng

Trong nhiều năm qua, Việt Nam đã phải đối mặt với áp lực ngày càng lớn từ lượng chất thải công nghiệp, chất thải nguy hại và cả chất thải sinh hoạt. Các bãi chôn lấp truyền thống dần quá tải, trong khi các giải pháp xử lý hiện có chưa thật sự tối ưu.

Trên thế giới, việc sử dụng lò nung xi măng để đồng xử lý chất thải đã được áp dụng rộng rãi, bởi đây là công nghệ có nhiều ưu điểm vượt trội: nhiệt độ cao (trên 1.450°C), thời gian lưu dài, môi trường kiềm đặc thù giúp phân hủy hoàn toàn các hợp chất hữu cơ độc hại, đồng thời giữ lại kim loại nặng trong clinker mà không phát thải ra ngoài. 

Đồng xử lý chất thải là việc kết hợp một quá trình sản xuất sẵn có để tái chế, xử lý, thu hồi năng lượng từ chất thải, trong đó chất thải được sử dụng làm nguyên liệu, vật liệu, nhiên liệu thay thế hoặc được xử lý. Nhà nước có chính sách khuyến khích đồng xử lý chất thải, sử dụng chất thải làm nguyên liệu, nhiên liệu, vật liệu thay thế; khuyến khích đồng xử lý chất thải rắn sinh hoạt.

Việc ban hành QCVN 41:2025/BNNMT là bước đi phù hợp với xu thế quốc tế, đồng thời tận dụng lợi thế sẵn có của ngành xi măng vốn có công suất lớn và phân bố rộng khắp cả nước. Quy chuẩn này đưa ra các yêu cầu kỹ thuật và ngưỡng giới hạn nhằm đảm bảo hoạt động đồng xử lý chất thải trong lò nung xi măng diễn ra an toàn, hiệu quả và thân thiện với môi trường. 

Về nguyên tắc chung chỉ tiếp nhận, phân loại và xử lý những loại chất thải đáp ứng tiêu chuẩn cho phép, có sự giám sát chặt chẽ từ khâu thu gom, vận chuyển đến khi đưa vào lò nung.

Sử dụng lò nung xi măng để đồng xử lý chất thải cần đáp ứng theo quy chuẩn. Ảnh minh họa

Yêu cầu về công nghệ, lò nung phải đạt điều kiện nhiệt độ, thời gian lưu, và các thông số kỹ thuật bảo đảm phân hủy triệt để chất thải. Hệ thống quan trắc khí thải liên tục cần được lắp đặt và vận hành theo chuẩn mực quốc tế. Về quản lý phát thải, giới hạn chặt chẽ các chất ô nhiễm như bụi, NOx, SO2, dioxin/furan, kim loại nặng… nhằm bảo vệ chất lượng không khí.

Yêu cầu về quản lý an toàn và vận hành, các cơ sở đồng xử lý phải xây dựng quy trình vận hành chuẩn, có kế hoạch ứng phó sự cố, đồng thời đào tạo đội ngũ nhân sự chuyên môn. Những yêu cầu này sẽ giúp các cơ sở xi măng tận dụng tối đa ưu thế công nghệ của mình, đồng thời bảo đảm hoạt động xử lý chất thải không gây tác động xấu tới môi trường và sức khỏe cộng đồng.

Theo các chuyên gia, việc đồng xử lý chất thải trong lò nung xi măng mang lại nhiều lợi ích. Thứ nhất, nó giúp giảm khối lượng chất thải phải chôn lấp – một trong những vấn đề nan giải tại nhiều địa phương. Thứ hai, nhiều loại chất thải có thể thay thế một phần nguyên liệu hoặc nhiên liệu truyền thống trong sản xuất xi măng, qua đó tiết kiệm tài nguyên thiên nhiên, giảm phát thải khí nhà kính.

Thực tế, nhiều nước phát triển đã sử dụng công nghệ này từ lâu. Tại châu Âu, khoảng 40% nhiên liệu cho ngành xi măng đến từ nguồn chất thải được xử lý. Việt Nam, với hơn 80 nhà máy xi măng, hoàn toàn có tiềm năng trở thành quốc gia đi đầu trong khu vực về đồng xử lý, nếu có khung pháp lý rõ ràng và sự giám sát nghiêm ngặt.

Tuy nhiên, để QCVN 41:2025/BNNMT đi vào thực tế hiệu quả, cần giải quyết nhiều thách thức. Trước hết là công tác phân loại chất thải tại nguồn – một khâu còn hạn chế ở Việt Nam. Nếu chất thải không được phân loại đúng cách, nguy cơ lẫn tạp chất nguy hại vượt chuẩn sẽ ảnh hưởng đến quá trình xử lý.

Bên cạnh đó, việc đầu tư hệ thống quan trắc khí thải, công nghệ xử lý tiên tiến đòi hỏi chi phí lớn. Không phải nhà máy xi măng nào cũng đủ năng lực tài chính để đáp ứng ngay. Do đó, cần có cơ chế hỗ trợ, khuyến khích, cũng như lộ trình triển khai phù hợp để tránh gây áp lực quá lớn cho doanh nghiệp.

Một thách thức khác là vấn đề niềm tin xã hội. Người dân xung quanh các nhà máy xi măng thường lo ngại về ô nhiễm. Vì vậy, công khai, minh bạch dữ liệu quan trắc khí thải và tăng cường giám sát độc lập là yếu tố then chốt để tạo sự đồng thuận.

Theo đó, việc ban hành QCVN 41:2025/BNNMT cho thấy quyết tâm của Việt Nam trong việc thúc đẩy kinh tế tuần hoàn – nơi chất thải được coi là tài nguyên và quay trở lại phục vụ sản xuất. Nếu được triển khai đồng bộ, quy chuẩn này sẽ không chỉ giúp giải quyết áp lực chất thải mà còn đóng góp vào mục tiêu giảm phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050 mà Việt Nam đã cam kết.

Đặc biệt, trong bối cảnh biến đổi khí hậu và ô nhiễm môi trường ngày càng gay gắt, đồng xử lý chất thải trong lò nung xi măng chính là một giải pháp "hai trong một": vừa xử lý chất thải an toàn, vừa tạo ra sản phẩm vật liệu xây dựng thiết yếu cho nền kinh tế. QCVN 41:2025/BNNMT vì vậy không chỉ là một quy chuẩn kỹ thuật đơn thuần, mà còn là “chìa khóa” mở ra hướng phát triển bền vững cho cả ngành xi măng và công tác quản lý chất thải tại Việt Nam trong nhiều năm tới.