Xuất khẩu sầu riêng đột phá

Sầu riêng được xem là loại cây trồng có những thăng trầm rất lớn trong quá trình phát triển thị trường do nhiều yếu tố tác động. Thời kỳ trước năm 2022, xuất khẩu sầu riêng còn hạn chế, phần lớn phục vụ thị trường trong nước, trong khi đó ngay cả trên sân nhà sầu riêng Việt Nam cũng chịu sự lấn lướt bởi sầu riêng nhập khẩu từ Thái Lan, do vậy giá sầu riêng của Việt Nam thấp.

Năm 2022 khởi đầu cho sự tăng trưởng xuất khẩu sầu riêng của Việt Nam với kim ngạch xuất khẩu đạt gần 421 triệu USD, năm 2023 đã đột phá tăng trưởng rất “nóng” với kim ngạch 2,241 tỷ USD.

Kim ngạch xuất khẩu sầu riêng đạt cao đã góp phần vào tăng trưởng chung của ngành rau quả (tổng kim ngạch xuất khẩu rau quả của cả nước năm 2023 đã đạt 5,6 tỷ USD, sầu riêng chiếm đến 40%). Trung Quốc là thị trường tiêu thụ sầu riêng lớn nhất thế giới, đây cũng là thị trường xuất khẩu sầu riêng chủ lực của Việt Nam.

Theo số liệu của Bộ Công thương, năm 2023 Việt Nam chủ yếu xuất khẩu sầu riêng tươi, sản lượng hơn 543 ngàn tấn, trị giá 2,1 tỷ USD, tăng 508% về lượng và tăng 658% về trị giá so với năm 2022. Trung Quốc là thị trường xuất khẩu chủ yếu sầu riêng tươi của Việt Nam, đạt hơn 523 ngàn tấn, trị giá 2,03 tỷ USD, chiếm hơn 96% tổng lượng và 96,8% tổng kim ngạch xuất khẩu.

Diện tích trồng sầu riêng tăng nhanh trong những năm gần đây. Nếu như năm 2016, cả nước chỉ có 33,4 ngàn ha thì năm 2022 đã hơn 112 ngàn ha, cao gấp 3,4 lần diện tích của 6 năm trước đó. Trong năm 2023, diện tích trồng sầu riêng tiếp tục được mở rộng và đạt khoảng 127 ngàn ha.

Nhiều lô sầu riêng Việt Nam xuất khẩu bị Trung Quốc cảnh báo

Mới đây, Trung Quốc phát đi cảnh báo 30 lô hàng sầu riêng của Việt Nam bị nhiễm chất cadimi vượt ngưỡng cho phép. Liên quan đến sự việc này, ông Võ Thanh Toàn, đại diện Hợp tác xã sản xuất và tiêu thụ sầu riêng Krông Năng (Đắk Lắk) cho hay, khi nghe tin này, Hợp tác xã đã chủ động liên hệ với các đơn vị thu mua để tìm hiểu nguyên nhân.

Được biết, Trung Quốc đã tăng cường kiểm soát về kiểm định thực vật cũng như dư lượng kim loại nặng trong công hàng xuất khẩu. Do đó, Hợp tác xã đề nghị cơ quan chức năng hỗ trợ kiểm soát tốt nguy cơ dẫn đến các vi phạm về an toàn thực phẩm; nguồn nước, đất đai tại các vùng trồng; phân bón, thuốc bảo vệ thực vật của người dân xem có bị tồn dư vượt quá ngưỡng quy định không…

Ông Nguyễn Hoài Dương - Giám đốc Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tỉnh Đắk Lắk cho biết, đây là vấn đề rất đáng quan tâm. Hiện nay, phía nhập khẩu yêu cầu ngày càng cao hơn về chất lượng và tuân thủ quy định sản xuất, xuất khẩu sầu riêng.

Theo ông Dương, có những vấn đề không phải do lỗi cố ý, gian lận mà quá trình sản xuất, có thể phát sinh tăng hàm lượng một số chất mà nhà nhập khẩu cấm hoặc hạn chế.

Do đó, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, Chi Cục trồng trọt và Bảo vệ thực vật... sẽ phải nghiên cứu kỹ để đưa ra các khuyến cáo về sử dụng phân bón, thuốc bảo vệ thực vật và các chế phẩm khác cho người nông dân, hợp tác xã áp dụng.

Đảm bảo quy chuẩn để nâng cao giá trị sầu riêng xuất khẩu

Theo Phó Chủ tịch UBND tỉnh Đắk Lắk Nguyễn Thiên Văn, để phát triển bền vững ngành hàng sầu riêng, cần tập trung sản xuất đạt tiêu chuẩn thực hành nông nghiệp tốt. Trong đó, người dân, hợp tác xã... tích cực xây dựng mã vùng trồng, mã cơ sở đóng gói, truy xuất nguồn gốc, kiểm soát tốt đối tượng kiểm dịch thực vật.

Duy trì sự tăng trưởng về thị trường nói chung và xuất khẩu nói riêng cho ngành hàng sầu riêng là vấn đề đặt ra cho nhà quản lý cũng như giới thương mại. Khi thị trường biến động, xuất khẩu gặp trục trặc sẽ tác động tiêu cực đến nhiều đối tượng, nhất là nông dân trồng sầu riêng.

Chính vì vậy, cần phải quan tâm đến tất cả các khâu của chuỗi cung ứng sầu riêng, trong đó khâu sản xuất sầu riêng đạt tiêu chuẩn xuất khẩu, đảm bảo đáp ứng yêu cầu thị trường về quy cách sản phẩm, vệ sinh an toàn thực phẩm, kiểm soát chặt chẽ việc sử dụng thuốc bảo vệ thực vật trong sản xuất, trước và sau thu hoạch; thực hiện tốt khâu truy xuất nguồn gốc, có mã vùng trồng, mã nhà đóng gói… là giải pháp căn cơ để tạo lòng tin lâu dài và góp phần vào việc duy trì thị trường xuất khẩu sầu riêng lâu bền.

Ông Nông Ngọc Trung - Chủ tịch Hội đồng quản trị Công ty Cánh Đồng Vàng (Lạng Sơn) cho biết, Thái Lan đưa ra quy định sầu riêng muốn xuất khẩu phải đạt tối thiểu tiêu chuẩn của nước nhập khẩu. Thậm chí họ đã làm khắt khe hơn tiêu chuẩn của nước nhập khẩu như tự động đưa tiêu chuẩn về chất khô trong trái sầu riêng lên đến 32% (bình thường chất khô sẽ chiếm 28-29%).

Các doanh nghiệp muốn xuất khẩu sầu riêng phải đạt độ khô 32%, khi đó cơ quan quản lý nhà nước của Thái Lan mới cho phép doanh nghiệp mở tờ khai để xuất khẩu lô hàng đó. Việc này mang lại giá trị cao cho ngành hàng tỉ đô của họ. Điều này cho thấy Thái Lan rất quan tâm, chú trọng chất lượng sầu riêng trước khi xuất khẩu. 

Ông Trung dẫn chứng sầu riêng Việt Nam hàm lượng chất khô chỉ đạt 28-29%, hơn nữa chúng ta đang làm theo một cách thức rất thủ công trong quá trình đóng gói sầu riêng. Việc này dẫn tới quả sầu riêng độ ẩm không đồng đều, không đạt độ khô thì sẽ bị mốc, hư hỏng. Khi hải quan Trung Quốc kiểm tra mà không đạt tiêu chuẩn như bị ẩm mốc, có vi khuẩn thì phải đưa vào hun trùng. Trong khi đó, chi phí vô trùng cho một lô hàng mất rất nhiều và thời gian từ 5-7 ngày, làm thất thoát giá trị của quả sầu riêng.

Để tăng giá trị của trái sầu riêng xuất khẩu, cơ quan quản lý nhà nước có những chính sách, quy định, tiêu chuẩn trước khi xuất khẩu để ngành hàng sầu riêng nói riêng, nông sản nói chung có chất lượng và chỗ đứng ở các thị trường xuất khẩu.

Nhu cầu thị trường Trung Quốc đối với trái sầu riêng còn có xu hướng tăng, song sắp tới đây việc cạnh tranh giữa sầu riêng sản xuất từ các nước như Thái Lan, Malaysia, Indonesia, Philippines, Campuchia, Lào… với sầu riêng của Việt Nam sẽ trở nên gay gắt hơn. Sầu riêng Việt Nam xuất khẩu sang Trung Quốc phải tuân thủ các luật, quy định và tiêu chuẩn liên quan đến vệ sinh an toàn thực phẩm của Trung Quốc và các yêu cầu trong Nghị định thư.

Nhà vườn và doanh nghiệp cần sát cánh bên nhau, liên kết chặt chẽ và cùng nhau thực hiện các hoạt động, các khâu công việc theo quy trình sản xuất sầu riêng đảm bảo an toàn thực phẩm, kiểm dịch thực vật và truy xuất nguồn gốc. Nếu trái sầu riêng của Việt Nam không chú trọng cải thiện về chất lượng, mẫu mã và đáp ứng các yêu cầu của thị trường Trung Quốc thì sẽ tự làm khó cho mình, sẽ gặp khó khăn khi xuất khẩu vào thị trường này.

Ngoài thị trường Trung Quốc, các nước khác cũng có nhu cầu nhập khẩu sầu riêng, tùy thuộc vào từng thị trường có khác nhau về số lượng và hàng rào kỹ thuật. Một số thị trường có yêu cầu kỹ thuật cao như Nhật Bản, Hoa Kỳ, EU… sẽ là thách thức lớn cho sầu riêng khi nhập khẩu vào các thị trường này.

Trung Quốc là thị trường xuất khẩu lớn nhất của mặt hàng sầu riêng Việt Nam. Trong năm 2023, Trung Quốc đã chi 2,1 tỷ USD để mua 493 nghìn tấn sầu riêng của Việt Nam, tăng 1.036% về trị giá và tăng 1.107% về lượng so với năm 2022.

Thị phần sầu riêng Việt Nam trong tổng lượng nhập khẩu của Trung Quốc từ 5% năm 2022 tăng mạnh lên 34,6% năm 2023. Giá sầu riêng nhập khẩu trung bình từ Việt Nam đạt 4.332,2 USD/tấn.