Tiểu chủng viện trăm tuổi mang kiến trúc châu Âu giữa đồng lúa ở Bình Định, là nơi gắn liền với sự ra đời của chữ Quốc ngữ

Cách trung tâm TP Quy Nhơn khoảng 10km về hướng Đông Bắc, tiểu chủng viện Làng Sông (hay còn gọi là nhà thờ Làng Sông) tọa lạc ngay giữa cánh đồng lúa xanh ngát thuộc thôn Quảng Vân, xã Phước Thuận, huyện Tuy Phước, tỉnh Bình Định.

Tiểu chủng viện có diện tích khoảng 2.000m2, được thành lập khoảng 1841-1850, ban đầu chỉ là nhà mái tranh, vách phên tre. Đến năm 1927, tiểu chủng viện được xây trên khu đất có diện tích khoảng 2.000m2, theo phong cách Gothic - một lối kiến trúc đặc trưng của châu Âu trong xây dựng nhà thờ và cung điện.

Công trình chính của tiểu chủng viện gồm nhà nguyện ở chính giữa, đối xứng với nhà nguyện là hai dãy nhà lầu là nơi làm việc, học tập của các tu sĩ. Phía trước chủng viện có sân cỏ và những hàng cây sao, sân sau được chia thành những ô vuông để trồng hoa màu.

Nhà nguyện có 3 cửa tiền quay mặt về phía nam và 8 cửa Đông, 8 cửa Tây được chạm trổ rất công phu. Bên trong nhà nguyện trang nghiêm với những hàng cột được làm bằng gỗ.

Cung thánh - nơi trang trọng nhất của thánh đường với những đường nét được chạm trổ tinh xảo trên bàn thờ chúa. Phía sau là các tượng nhỏ hơn ở hai bên, cùng các phù điêu đắp nổi tinh tế. Hai bên hông của thánh đường được trang trí bằng những khung ô đối xứng, các bông gió trang trí và những hoa văn họa tiết, cổng vòm nhọn quen thuộc trong lối kiến trúc Gothic.

​Tiểu chủng viện Làng Sông là nơi có nhiệm vụ đào tạo các tu sĩ. Sau khi hoàn thành học tập ở đây, các tu sĩ sẽ tiếp tục học tại đại chủng viện để trở thành linh mục. Thời kỳ thịnh vượng, nơi đây đã từng thu hút gần 200 tu sĩ từ khắp các tỉnh Trung Trung Bộ về sinh sống và học tập.

Tương truyền rằng, qua con đường giao thương đường thủy, các nhà truyền giáo Bồ Đào Nha đặt chân tới Quy Nhơn và xây dựng tiểu chủng viện Làng Sông. Đây cũng là một di tích còn sót lại của các giáo sĩ truyền giáo thuở xưa.

Tiểu chủng viện Làng Sông còn là nơi đặt một trong ba cơ sở in chữ quốc ngữ đầu tiên của Việt Nam, gồm nhà in Tân Định (Sài Gòn), nhà in Ninh Phú (Hà Nội) và nhà in Làng Sông (Bình Định).

Hiện chưa xác định chính xác mốc thời gian ra đời và hình ảnh cụ thể của nhà in ban đầu, vì nơi này từng bị đốt phá năm 1885. Mãi đến năm 1904, nhà in mới được tái thiết, rồi hoạt động đến khoảng năm 1936 thì dời về Quy Nhơn.

Ở khu vực tồn tại nhà in cũ nay xây dựng một toà nhà làm nơi trưng bày các ẩn phẩm, hình ảnh về sự hoạt động của nhà in Làng Sông. Công trình có kiến trúc tương đồng với tổng thể không gian tiểu chủng viện. Bên trong phòng trưng bày nhà in Làng Sông vẫn lưu giữ hàng trăm tài liệu, sách vở...

Tại đây từng in sách tiếng Latin, tiếng Pháp và chữ Quốc ngữ, hiện đều được lưu giữ nguyên bản, tái xuất bản hoặc còn bìa sách. Các ấn phẩm được trưng bày theo thứ tự năm xuất bản. Sách cũ được bảo quản trong tủ kính kín.

Hiện tiểu chủng viện Làng Sông là một địa điểm tham quan lý tưởng khi du lịch tại Bình Định. Nơi này mở cửa vào khung thời gian 7-11h30 và 14-17h30.