TCVN 14364:2025 về khung cho hệ thống trí tuệ nhân tạo sử dụng học máy

Trong bối cảnh trí tuệ nhân tạo (AI) và học máy (machine learning – ML) ngày càng đóng vai trò quan trọng trong mọi lĩnh vực đời sống, từ y tế, tài chính đến giáo dục, việc thiết lập những tiêu chuẩn quốc gia phù hợp là yêu cầu cấp thiết. Hưởng ứng xu thế toàn cầu, Việt Nam vừa chính thức ban hành Tiêu chuẩn quốc gia TCVN 14364:2025, tương đương hoàn toàn với ISO/IEC 23053:2022 – tiêu chuẩn quốc tế đầu tiên xây dựng khung hệ thống trí tuệ nhân tạo sử dụng học máy.

Việc công bố TCVN 14364:2025 không chỉ là dấu mốc quan trọng trong tiến trình chuẩn hóa công nghệ AI tại Việt Nam, mà còn là bước khẳng định sự chủ động hội nhập quốc tế trong lĩnh vực công nghệ thông tin và chuyển đổi số. Tiêu chuẩn này cung cấp một khung khái niệm tổng quát nhằm mô tả cấu trúc của các hệ thống AI sử dụng học máy, bao gồm các thành phần cốt lõi như dữ liệu, thuật toán, mô hình học máy, đầu ra, phản hồi, yếu tố con người và môi trường triển khai.

Mục tiêu chính của TCVN 14364:2025 là tạo ra một ngôn ngữ chung để các bên liên quan – từ nhà phát triển, doanh nghiệp, cơ quan quản lý cho đến người dùng cuối – có thể hiểu và tương tác với hệ thống AI một cách minh bạch và hiệu quả. Việc chuẩn hóa cách mô tả và xây dựng hệ thống AI sẽ giúp thúc đẩy quá trình thiết kế, đánh giá, tích hợp và giám sát các ứng dụng trí tuệ nhân tạo, đặc biệt trong những môi trường yêu cầu độ tin cậy cao.

Khung tiêu chuẩn giúp minh bạch hóa, tăng tính tin cậy và thúc đẩy phát triển AI. Ảnh minh họa

TCVN 14364:2025 quy định rõ các thuật ngữ và thành phần kỹ thuật cần có trong hệ thống AI sử dụng ML. Hệ thống này thường bao gồm ba giai đoạn chính: tiền xử lý dữ liệu, huấn luyện mô hình và vận hành trong môi trường thực tế. Mỗi giai đoạn lại đòi hỏi sự phối hợp giữa công nghệ và con người, đặc biệt trong các khâu quan trọng như lựa chọn dữ liệu, kiểm định mô hình, xử lý sai số và bảo đảm tính đạo đức của hệ thống.

Tiêu chuẩn cũng nhấn mạnh vai trò của các yếu tố bên ngoài như chính sách pháp lý, yêu cầu kinh doanh và môi trường xã hội – những điều kiện có thể ảnh hưởng đến cách AI vận hành và được kiểm soát. Nhờ khung chuẩn này, các tổ chức sẽ có cơ sở để xây dựng hệ thống AI phù hợp với các tiêu chí an toàn, bảo mật, trách nhiệm và tuân thủ quy định của pháp luật.

Việc đưa tiêu chuẩn quốc tế ISO/IEC 23053 vào thành TCVN 14364:2025 cho thấy Việt Nam đang theo sát tiến trình phát triển AI của thế giới. Tiêu chuẩn gốc do Ủy ban kỹ thuật chung ISO/IEC JTC 1/SC 42 xây dựng, với sự tham gia của nhiều chuyên gia đầu ngành đến từ các quốc gia phát triển. Trong quá trình nội địa hóa, Việt Nam đã tiếp thu đầy đủ nội dung gốc, đồng thời chú trọng đến tính phù hợp với điều kiện thực tế trong nước.

Một trong những lợi ích nổi bật của tiêu chuẩn này là giúp hệ thống AI tại Việt Nam dễ dàng tích hợp vào chuỗi giá trị toàn cầu. Các doanh nghiệp, cơ quan, tổ chức khi áp dụng TCVN 14364:2025 sẽ không chỉ nâng cao tính tương thích công nghệ mà còn tạo lợi thế cạnh tranh khi mở rộng ra thị trường quốc tế. Tiêu chuẩn cũng là nền tảng để phát triển thêm các tiêu chuẩn chuyên sâu về đạo đức AI, độ tin cậy của mô hình học máy, hoặc yêu cầu về minh bạch trong thu thập và sử dụng dữ liệu.

Ở góc độ triển khai, việc áp dụng TCVN 14364:2025 đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ giữa các bên. Các cơ sở đào tạo cần đưa nội dung tiêu chuẩn vào chương trình giảng dạy để chuẩn bị nguồn nhân lực chất lượng cao. Các doanh nghiệp công nghệ cần sớm nghiên cứu, thử nghiệm áp dụng vào sản phẩm thực tế. Trong khi đó, các cơ quan nhà nước có thể sử dụng khung này làm chuẩn mực khi đánh giá, cấp phép hoặc kiểm tra các ứng dụng AI, đặc biệt trong lĩnh vực nhạy cảm như tài chính, y tế, hành chính công.

Tuy nhiên, để tiêu chuẩn thực sự đi vào cuộc sống, cần có hướng dẫn cụ thể, tổ chức tập huấn chuyên sâu, đồng thời phát triển cơ chế đánh giá, chứng nhận hệ thống AI theo tiêu chuẩn. Đây cũng là cơ hội để các tổ chức trong nước chủ động xây dựng hệ thống kiểm định, thẩm định AI mang tính độc lập, nhằm tăng cường niềm tin của người dùng vào công nghệ trí tuệ nhân tạo.

Việc ban hành TCVN 14364:2025 cho thấy quyết tâm của Việt Nam trong việc phát triển AI một cách có trách nhiệm, an toàn và bền vững. Chuẩn hóa không chỉ là yếu tố kỹ thuật mà còn là công cụ điều tiết và định hướng sự phát triển của một lĩnh vực đang tăng trưởng mạnh mẽ và phức tạp. Trong tương lai, khi AI trở thành hạ tầng cơ bản cho nền kinh tế số, những tiêu chuẩn như TCVN 14364 sẽ đóng vai trò then chốt để bảo đảm sự phát triển cân bằng giữa đổi mới sáng tạo và trách nhiệm xã hội.