Nông nghiệp “hút” vốn đại gia: Còn đó những nỗi lo!

Vậy liệu trong thời gian tới, ngành nông nghiệp Việt Nam sẽ có một cuộc bứt phá? Để tìm hiểu rõ hơn về vấn đề này, chúng tôi đã trao đổi với chuyên gia kinh tế Hoàng Văn Việt, Giảng viên Khoa Kinh tế tại Đại Học Kinh tế TP.HCM.

PV: Là chuyên gia nghiên cứu trong lĩnh vực kinh doanh nông nghiệp, ông đánh giá tiềm năng ngành nông nghiệp Việt Nam như thế nào?

Ông Hoàng Văn Việt

Việt Nam có tiềm năng rất lớn phát triển ngành nông nghiệp dựa vào thế mạnh về nguồn lực tự nhiên và nguồn lực con người. Trong năm 2014, ngành nông nghiệp đóng góp 18,12% tổng sản phẩm quốc nội mang lại 17,1% giá trị xuất khẩu, và chiếm 46,6% lực lượng lao động trên 15 tuổi (Tổng cục Thống kê). Chúng ta có những ngành hàng với thị phần xuất khẩu hàng đầu thế giới như lúa gạo (đứng thứ 3), cà phê (đứng thứ 2), hạt điều và tiêu (đứng thứ 1), và hàng hóa có vị thế xuất khẩu ngày càng tăng như thủy sản và rau, củ, quả.

Chuyên gia Hoàng Văn Việt,Giảng viên Khoa Kinh tế tại Đại Học Kinh tế TP.HCM.

Xét về góc độ hiệu quả kinh tế, có thể nói nông nghiệp là ngành mang lại thu nhập khá tốt và ổn định cho cả người nông dân và các doanh nghiệp. Vì vậy, nông nghiệp đang nhận được sự quan tâm rất lớn của nhà nước, doanh nghiệp và nhà khoa học. Có khá nhiều ông chủ doanh nghiệp trong lĩnh vực nông nghiệp xuất hiện trong bảng xếp hạng 100 người giàu nhất sàn chứng khoán năm 2014 như CTCP Vĩnh Hoàn, CTCP Tập đoàn Thủy sản Minh Phú, CTCP Sữa Việt Nam, CTCP Hùng Vương và CTCP Thức ăn chăn nuôi Việt Thắng… Những doanh nghiệp trên đều hoạt động rất tốt, tuy nhiên trên thực tế cũng có nhiều doanh nghiệp nông nghiệp thất bại và phá sản bởi việc dự báo không sát thực tế.

PV: Nhiều doanh nghiệp trong ngành nông nghiệp trước đây đã thất bại và dẫn tới phá sản. Ông có thể nói rõ hơn về những nguyên nhân này?

Ông Hoàng Văn Việt

Thật sự rất khó phân tích nguyên nhân chung cho tất cả thất bại, cũng không thể khẳng định một doanh nghiệp thất bại do vài nguyên nhân cụ thể nào.

Tuy nhiên, theo tìm hiểu của tôi, có thể đưa ra một số nguyên nhân chung như sau: Thứ nhất, nông nghiệp là ngành có rủi ro cao về thị trường, ảnh hưởng bởi giá cả và các yếu tố tự nhiên, vì vậy nếu các doanh nghiệp không có đủ kinh nghiệm, nguồn lực và sự liên kết thì khó đối phó với những rủi ro; Thứ hai, thời gian vừa qua, nhiều doanh nghiệp phát triển theo chiều rộng, thiếu đầu tư chiều sâu về trình độ quản lý, khoa học công nghệ, hệ thống phân phối, liên kết nguồn nguyên liệu không chặt chẽ…; Thứ ba, các doanh nghiệp thiếu tầm nhìn chiến lược và định hướng phát triển dài hạn, vì vậy thiếu sự tập trung nguồn lực để phát triển mục tiêu cốt lõi; Thứ tư, do môi trường vĩ mô như thể chế, khủng hoảng tài chính, khủng hoảng kinh tế, và biến động của thị trường tiêu thụ thế giới.

Cánh đồng trồng mía đường của CTCP Hoàng Anh Gia Lai.

PV: Việc nhiều doanh nghiệp đổ xô đầu tư vào nông nghiệp tác động thế nào đối với người nông dân?

Ông Hoàng Văn Việt

Hiện nay, xu hướng doanh nghiệp lớn đầu tư vào nông nghiệp sẽ tác động khác nhau đối với nông dân. Có thể thành ba nhóm đầu tư vào nông nghiệp như sau: một là các doanh nghiệp đầu tư sản xuất nông nghiệp; hai là các doanh nghiệp cung cấp đầu vào cho nông nghiệp như thức ăn, phân bón, giống, máy móc thiết bị và dịch vụ nông nghiệp; và ba là các doanh nghiệp sản xuất chế biến và thương mại.

Đối với doanh nghiệp đầu tư trực tiếp vào sản xuất nông sản như Hoàng Anh Gia Lai nuôi bò, VinGroup trồng rau, hay Him Lam, LienVietPostBank trồng mắc ca thì sẽ có những tác động hai chiều tích cực và tiêu cực.

Tác động tích cực là doanh nghiệp sẽ tạo thêm việc làm cho nông dân, giúp nông dân có điều kiện học hỏi kỹ thuật tiên tiến. Ngược lại, các doanh nghiệp này trở thành đối thủ cạnh tranh và đương nhiên người nông dân chịu bất lợi vì khả năng cạnh tranh của họ rất yếu. Việc cạnh tranh bao gồm: cạnh tranh đầu vào như đất đai, nguồn vốn và các đầu vào khác; cạnh tranh đầu ra là khả năng tiêu thụ trên thị trường, đặc biệt là thị trường trong nước.

Rõ ràng, khi các doanh nghiệp lớn thu gom đất nông nghiệp sẽ làm người nông dân mất đất hoặc làm giá đất tăng lên, tương tự đối với các đầu vào khác làm chi phí sản xuất nông nghiệp tăng lên. Vì vậy, để khắc phục mặt tiêu cực cần phải xem xét các mô hình liên kết sản xuất trong nông nghiệp giữa nông dân và doanh nghiệp.

Đối với các doanh nghiệp cung cấp vật tư nông nghiệp, xu hướng này sẽ có tác động tốt cho người nông dân. Đầu vào tốt sẽ giúp nông dân giảm chi phí sản xuất, gia tăng năng suất và chất lượng sản phẩm. Hiện nay, phần lớn vật tư nông nghiệp như máy móc thiết bị, thức ăn hay phân bón của chúng ta phải nhập khẩu hoặc do các doanh nghiệp nước ngoài chiếm lĩnh, và nông dân đang phải mua đầu vào với giá khá cao, chất lượng không ổn định và thậm chí là hàng giả.

Lĩnh vực đầu tư thứ ba là các doanh nghiệp chế biến và thương mại nông nghiệp. Đây là mắt xích quan trọng trong chuỗi giá trị nông sản. Các doanh nghiệp này nắm vai trò quyết định tiêu thụ nông sản cho người nông dân và phân phối sản phẩm ra thị trường. Các công ty lớn đầu tư vào lĩnh vực này cũng sẽ tác động tích cực, mang lại lợi ích cho nông dân.

Cây mắc ca.

PV: Ông đánh giá ra sao về tác động của xu hướng đầu tư vào nông nghiệp đối với các doanh nghiệp nhỏ? Đâu là giải pháp cạnh tranh cho các doanh nghiệp này?

Ông Hoàng Văn Việt

Xu hướng đầu tư này tác động rất lớn tới các doanh nghiệp nhỏ trong lĩnh vực nông nghiệp. Quá trình phát triển của một ngành tất yếu sẽ dẫn tới sự cạnh tranh và sàng lọc các đối tượng trong ngành, những đối tượng nào mạnh và quan trọng sẽ tồn tại và phát triển, đối tượng nào yếu và không cần thiết sẽ bị đào thải. Tuy nhiên, trong giai đoạn hiện nay các doanh nghiệp nhỏ vẫn có vai trò quan trọng và để có thể tồn tại phát triển, họ cần tìm cho mình một hướng đi riêng, một ngách thị trường riêng, liên kết chặt chẽ với nông dân ở khu vực của mình, hợp tác làm một mắt xích trong chuỗi liên kết các doanh nghiệp lớn, và nhà nước cần có sự hỗ trợ cho nhóm này.

PV: Cuối cùng, theo ông liệu ngành nông nghiệp Việt Nam sẽ có phát triển bứt phá hay không?

Ông Hoàng Văn Việt

Có, tôi tin là ngành nông nghiệp Việt Nam sẽ có những bước phát triển mạnh mẽ trong 10 năm tới. Ngoài xu hướng đầu tư của các doanh nghiệp như báo chí đưa tin, trong quá trình nghiên cứu ngành và tư vấn doanh nghiệp tôi biết còn nhiều doanh nghiệp khác đang đầu tư rất bài bản vào nông nghiệp theo hướng áp dụng công nghệ cao, có sự liên kết chặt chẽ với nông dân và mạng lưới tiêu thụ trong nước cũng như xuất khẩu. Họ có quá trình nghiên cứu và chuẩn bị kỹ lưỡng về kỹ thuật, công nghệ, thị trường, con người và môi trường đầu tư. Điều tôi băn khoăn nhất vẫn là liệu nhà nước có thể cải cách thể chế và áp dụng chính sách hỗ trợ ngành nông nghiệp phát triển hay không? Vì thể chế không cải thiện thì sẽ không một ngành nào có thể phát triển được.

PV: Xin cám ơn ông về buổi chia sẻ này!

Ánh Hoa