Nhân giống cây sâm cau giúp sản xuất một lượng lớn cây giống có chất lượng tốt

Sau thời gian nghiên cứu và trồng thử nghiệm, Trung tâm ươm tạo doanh nghiệp nông nghiệp công nghệ cao (TP HCM; gọi tắt là Trung tâm) đã hoàn thiện và chuyển giao quy trình nhân giống cây sâm cau (curculigo orchioides) bằng phương pháp nuôi cấy mô tế bào thực vật; quy trình trồng và chăm sóc để lấy củ sâm cau làm dược liệu cho nhiều địa phương.

Thông tin từ phòng Hỗ trợ Công nghệ cây trồng, Trung tâm ươm tạo doanh nghiệp nông nghiệp công nghệ cao TP. HCM, cây sâm cau là loài cây thân thảo, có tên khoa học là Curculigo orchioides Gaertn, thuộc họ Hypoxidaceae. Cây còn có nhiều tên gọi khác là Tiêm mao, Ngải cau, Cồ nốc lan… trước đây mọc nhiều trong tự nhiên. Tuy nhiên do bị khai thác nhiều, khiến sâm cau trở nên khan hiếm, do đó sâm cau đã được đưa vào danh mục đỏ cây thuốc Việt Nam. 

Vườn thực nghiệm sâm cau tại H.Củ chi (TP.HCM) của nhóm nghiên cứu

Ngoài tự nhiên, cây sâm cau được nhân giống chủ yếu từ hạt hoặc thân. Tuy nhiên, nếu nhân giống bằng phương pháp truyền thống là gieo hạt thì tỷ lệ nảy mầm thấp. Còn nhân giống bằng thân thì mỗi cây giống phải có một phần củ và phần ngọn mới đảm bảo cây có thể sống. Do mỗi cây sâm cau chỉ hình thành một củ chính, vì vậy hệ số nhân giống cũng rất thấp.

Phương pháp nuôi cấy mô giúp khắc phục được những hạn chế khi nhân giống từ hạt và thân, tạo ra một lượng lớn cây giống sạch bệnh trong thời gian ngắn.  Đại diện nhóm nghiên cứu thuộc phòng Hỗ trợ Công nghệ Cây trồng cho biết, sau gần một năm nhóm đã nuôi cấy thành công giống cây sâm cau trong phòng thí nghiệm. Giống này đưa trồng thực nghiệm trên diện tích 1.000 m2 tại huyện Củ Chi.

Cây mô sẽ được trồng trong túi bầu và đặt trong vườn ươm giúp quen dần với điều kiện tự nhiên. Nhóm đã xây dựng quy trình trồng sâm cau trong thời gian khoảng một năm là thu hoạch. Theo nhóm nghiên cứu, sâm cau là loại cây chịu bóng nên cần làm che nắng. Mức che nắng bằng lưới cắt nắng ở mức 50% thích hợp nhất cho cây sinh trưởng, phát triển và đạt năng suất tối ưu. Môi trường sống lý tưởng của sâm cau là dưới bóng râm, ưa ẩm ở các thung lũng, nơi đất màu mỡ, chân núi đá vôi hoặc ven rẫy. Sâm cau có thể trồng mật độ 50.000 cây cho diện tích 1.000 m2.

Bên cạnh đó để nhân giống được sâm cau với số lượng ổn định nhất, trong giai đoạn phát triển củ, lượng nước và độ ẩm đất cần được kiểm soát chặt chẽ, đặc biệt vào thời điểm mùa mưa. Củ sâm cau rất dễ bị thối khi bị ngập nước hay đất có độ ẩm quá cao, do đó trong quá trình làm đất cần tạo các rãnh thoát nước và giàn che nắng có thể di chuyển được.

Sau một năm trồng nông dân có thể tiến hành đào cây, cắt lấy củ. Sâm cau có thể dùng tươi hoặc sơ chế bảo quản, khối lượng trung bình mỗi củ sâm khoảng 60-65g. Hàm lượng saponin đạt 0,54 - 0,68%, flavonoid 0,19 - 0,23% và curculigoside 0,23 -0,31%. Với những tác dụng về sức khoẻ của cây sâm cau đối với con người, nhu cầu sử dụng loại dược liệu này đang ngày càng cao, được người tiêu dùng ưa chuộng vì giá trị dược liệu cũng như mức độ an toàn khi sử dụng nên loại cây này đã mang lại thu nhập ổn định cho người nông dân.

Thành công trong ứng dụng kỹ thuật nuôi cấy mô tế bào thực vật vào nhân giống cây sâm cau giúp sản xuất một lượng lớn cây giống có chất lượng tốt, sạch bệnh, độ đồng đều cao, trong thời gian ngắn và đủ cung cấp cho các vùng trồng chuyên canh cây dược liệu.

Bà Nguyễn Thị Huệ, Phó Giám đốc Trung tâm Ươm tạo doanh nghiệp nông nghiệp công nghệ cao, đánh giá nghiên cứu cho kết quả khả thi, mang lại giá trị kinh tế và xã hội. Trong thời gian tới, đơn vị sẽ triển khai thực hiện mô hình nhằm phục vụ cho các buổi tham quan, học tập và sẵn sàng chuyển giao kỹ thuật này cho tổ chức hay cá nhân có nhu cầu.

Nhân giống Sâm cau bằng nuôi cấy đã được các nhà khoa học trên thế giới nghiên cứu từ năm 1992, bằng kỹ thuật nhân giống in vitro. Kỹ thuật này được xem như tái sinh chồi trực tiếp từ mẫu lá, mẫu thân; tái sinh phôi soma từ mẫu lá, callus và hay hình thành căn hành ở Sâm cau từ mẫu lá và thân rễ, đã được nghiên cứu và công bố bởi Suri và cộng tác viên (năm 1999).