Khai quật phế tích trên ngọn núi thiêng từng có rồng xuất hiện, bảo vật nghìn năm tuổi từ thời nhà Lý lộ diện

Phế tích cổ xưa trên núi Chương Sơn

Được nhắc đến nhiều trong các thư tịch cổ như “Việt Sử lược”, “Đại Việt sử ký toàn thư”, “Việt sử thông giám cương mục”… Bảo tháp Vạn Phong Thành Thiện hay bảo tháp Chương Sơn là công trình Phật giáo kỳ vĩ được xây dựng dưới thời Vua Lý Nhân Tông. Đây là một công trình mang đậm giá trị văn hóa Phật giáo thời Lý, được vua Lý Nhân Tông cho xây trên đỉnh núi Chương Sơn (xã Yên Lợi, huyện Ý Yên, tỉnh Nam Định).

Dưới triều đại nhà Lý, Phật giáo phát triển thịnh vượng và trở thành Quốc giáo của nước Đại Việt. Bởi lẽ đó mà vương triều và dân chúng thời Lý thường xuyên góp tiền xây dựng chùa, đúc chuông, tô tượng, viết giáo lý nhà Phật. Chùa chiền được xây dựng ở khắp nơi và Bảo tháp Vạn Phong Thành Thiện là một trong số đó. 

Bảo tháp Chương Sơn được khởi dựng từ năm 1108 và hoàn thành vào năm 1117. Sách Việt sử lược có ghi rằng: “Năm Mậu Tý, hiệu Long Phù Nguyên Hòa năm thứ 8 (1108), mùa xuân, tháng Giêng, xây tháp Chương Sơn”. Còn trong “Đại Việt sử ký toàn thư”, tại phần Nhân Tông hoàng đế, Đinh Dậu, năm thứ 8 (1117) (Tống Chính Hòa) năm thứ 7 có ghi chép lại rằng: “Tháng 3, ngày Bính Thìn, vua ngự đến núi Chương Sơn để khánh thành bảo tháp Vạn Phong Thành Thiện. Có rồng vàng hiện”.

Về huyền tích này, trong “Việt sử lược” cũng ghi lại, tại đỉnh núi Chương Sơn khi xây dựng bảo tháp có 3 lần rồng vàng xuất hiện vào các năm 1107, 1114, 1117. Điều đó cho thấy đây là vùng đất thiêng và các vua nhà Lý thường lui tới. 

Người dân nơi đây vẫn thường kể rằng, ngôi chùa xưa được xây dựng trên đỉnh núi vào thời nhà Lý có quy mô rất lớn, khoảng 100 gian. Khi đó, trên đỉnh núi còn có ngôi chùa thờ Phật bằng gỗ trạm trổ vô cùng tinh xảo, đẹp mắt. Thế nhưng khi nhà Minh sang xâm lược vào thế kỷ XV, chúng đã phá hủy hoàn toàn bảo tháp và ngôi chùa, sau đó ép dân ta gánh đất từ dưới chân núi lên đổ trên đỉnh Chương Sơn, nhằm mục đích chôn lấp tất cả những tàn tích còn sót lại. 

Bảo vật quốc gia lộ diện 

Trải qua thăng trầm của lịch sử, hiện nay, công trình kỳ vĩ ấy chỉ còn dấu vết nền móng trên đỉnh núi, tuy nhiên, nhiều di vật khảo cổ đã được tìm thấy nơi đây, minh chứng cho một thời kỳ vàng son của nghệ thuật điêu khắc thời Lý.

Trong số hàng trăm di vật tìm thấy trong đợt khai quật phế tích Bảo tháp Vạn Phong Thành Thiện trên đỉnh núi Chương Sơn vào năm 1966-1967, đáng chú ý nhất là di vật thành bậc lan can bằng đá với những đường nét điêu khắc nghệ thuật cực tinh xảo.

Thành bậc lan can bằng đá thời Lý có niên đại đầu thế kỷ 12 (khoảng từ năm 1108-1117), là di vật đá độc bản, được chế tác hoàn toàn bằng kỹ thuật chạm khắc thủ công, cũng là tiêu bản duy nhất phát hiện từ trước đến nay trong các di tích thời Lý ở Việt Nam.

Bảo vật quý giá này còn tương đối nguyên vẹn, được làm bằng đá nguyên khối màu xám, hình hộp, dài 205cm, cao 46cm, dày 17cm, một đầu vuông, một đầu chéo nhọn lên trên, chia làm hai phần.

Phần trên của thành bậc lan can chạm nổi hình 14 vũ nữ ở hai mặt (mỗi bên 7 vũ nữ) trong tư thế múa dâng hoa. Các vũ nữ được chạm khắc trong tư thế nhìn chính diện, khuôn mặt hình trái xoan đầy đặn. Đầu các vũ nữ ngả hẳn về phía sau, đội mũ nhiều tầng trang trí hoa văn, búi tóc bồng nổi cao. Hình dáng vũ nữ uyển chuyển với một chân co, một chân duỗi thẳng, hai tay dang rộng sang hai bên, khuỷu tay co gập đưa song song ngang đầu. Tay trái cầm một nụ sen lớn, tay phải cầm một dải lụa, xiêm áo mềm mại ôm sát người. Cổ tay, cổ chân các vũ nữ đeo trang sức và thắt các dải lụa mềm mại.

Phần dưới của thành bậc lan can cũng trang trí ở cả hai mặt nhưng với các hoa văn khác nhau. Mặt phía ngoài chạm kín bằng hoa văn chủ đạo là hoa sen xen lẫn hoa cúc uốn lượn, bên cạnh là hoa văn phụ trợ hình dấu hỏi và hoa văn tay mướp.

Mặt phía trong khớp với bậc lên xuống, vì thế hoa văn được trang trí ở khoảng trống giữa mỗi bậc và đề tài giống với mặt trước. Ở mặt này có 2 mộng khoét sâu vào thân bậc dùng để lắp ghép.

Bảo vật này không chỉ có giá trị đặc biệt về lịch sử, văn hóa mà còn là cơ sở để chúng ta hình dung được quy mô to lớn của Tháp Chương Sơn, từ đó nghiên cứu và phục dựng lại kiến trúc của Bảo tháp thời Lý.

Đặc biệt, qua các hoa văn trang trí, nhất là hình tượng người được thể hiện trên bảo vật đã cung cấp nhiều thông tin có giá trị về nghệ thuật tạo hình, tư duy thẩm mỹ, trang phục, trang sức, nghề thủ công chạm khắc truyền thống; đồng thời còn phản ánh mối quan hệ, sự ảnh hưởng văn hóa giữa quốc gia Đại Việt thời Lý với các nền văn hóa lớn như Champa, Trung Quốc và Ấn Độ trong lịch sử.

Nghiên cứu các di vật này, chúng ta có thể hình dung ra tháp Chương Sơn thời Lý có quy mô to lớn với những đường nét chạm trổ tinh tế, phản ánh sự tài ba của các nhà kiến trúc, điêu khắc Đại Việt đầu thế kỷ 12.

Các tác phẩm điêu khắc thời Lý còn lại nguyên vẹn đến ngày nay đều được xem là báu vật của nghệ thuật Việt Nam.

Thành bậc lan can thời Lý cùng với 11 hiện vật khác đã được Thủ tướng Chính phủ công nhận là Bảo vật Quốc gia theo Quyết định số 53/QĐ-TTg về việc Công nhận Bảo vật Quốc gia đợt 3, ngày 14/1/2015. Thành bậc lan can thời Lý hiện đang được lưu giữ tại Bảo tàng tỉnh Nam Định.