Trong bối cảnh biến đổi khí hậu ngày càng diễn biến phức tạp, cùng với nhu cầu phát triển kinh tế – xã hội bền vững, việc quản lý hiệu quả các công trình thủy lợi, đặc biệt là hệ thống cống, trở thành nhiệm vụ hết sức cấp thiết. Hệ thống cống thủy lợi giữ vai trò quan trọng trong việc điều tiết nguồn nước, phòng chống lũ lụt, duy trì tưới tiêu cho sản xuất nông nghiệp và bảo vệ môi trường. Tuy nhiên, thực tế tại nhiều địa phương Việt Nam hiện nay cho thấy công tác quản lý, vận hành và bảo trì cống thủy lợi còn tồn tại nhiều hạn chế, dẫn đến hiệu quả khai thác chưa cao và tiềm ẩn nhiều nguy cơ rủi ro.
Một trong những khó khăn lớn nhất là sự thiếu đồng bộ trong quy trình vận hành và bảo trì cống. Nhiều công trình cống chưa được giám sát và kiểm tra định kỳ đầy đủ, dẫn đến việc hư hỏng hoặc xuống cấp không được phát hiện kịp thời. Khi có sự cố xảy ra, công tác bảo trì và sửa chữa thường bị động, không có kế hoạch cụ thể, ảnh hưởng trực tiếp đến hiệu quả và tuổi thọ công trình. Bên cạnh đó, các đơn vị quản lý ở các địa phương còn chưa thống nhất trong áp dụng tiêu chuẩn kỹ thuật và quy trình vận hành, khiến việc phối hợp giữa các bên gặp nhiều khó khăn, làm giảm hiệu quả quản lý chung.
Cống thủy lợi nên đáp ứng tiêu chuẩn để đảm bảo công trình được bền lâu. Ảnh minh họa
Ngoài ra, trình độ nhân lực trong lĩnh vực vận hành và bảo trì cống thủy lợi cũng chưa đồng đều. Việc thiếu các quy trình hướng dẫn chuẩn hóa gây khó khăn cho đội ngũ kỹ thuật viên trong việc thực hiện các thao tác vận hành và bảo trì đúng quy cách, dẫn đến sai sót và mất an toàn. Các công trình cống thủy lợi ngày càng đa dạng về quy mô và chức năng, đòi hỏi các quy trình quản lý và bảo trì phải được cập nhật, chuẩn hóa theo hướng chuyên nghiệp và hiện đại hơn để đáp ứng yêu cầu phát triển.
Trước tình hình đó, việc ban hành Tiêu chuẩn Quốc gia TCVN 13999:2024 về "Công trình thủy lợi – Quy trình quản lý vận hành và bảo trì cống" là bước tiến quan trọng nhằm khắc phục những tồn tại, nâng cao hiệu quả quản lý và bảo trì công trình cống thủy lợi trên toàn quốc. Tiêu chuẩn này được xây dựng để thay thế cho TCVN 8418:2010, cập nhật những quy trình mới, phù hợp với thực tiễn phát triển công nghệ và nhu cầu quản lý hiện nay.
TCVN 13999:2024 áp dụng cho tất cả các công trình cống thuộc hệ thống thủy lợi, trừ cống qua đê, quy định chi tiết các bước quản lý vận hành và bảo trì nhằm đảm bảo công trình hoạt động hiệu quả và bền vững. Tiêu chuẩn đề cập tới nhiều nội dung quan trọng, bắt đầu từ phân loại công trình cống theo lưu lượng, chức năng và vị trí, giúp cho việc lập kế hoạch quản lý, vận hành và bảo trì trở nên khoa học, phù hợp với từng loại cống cụ thể.
Một điểm nhấn của tiêu chuẩn là nguyên tắc vận hành công trình cống, trong đó quy định việc theo dõi mực nước, điều tiết lưu lượng nước và đảm bảo an toàn trong quá trình vận hành. Tiêu chuẩn cũng hướng dẫn chi tiết các thao tác đóng mở cửa cống nhằm tránh những sự cố không mong muốn gây ảnh hưởng đến hệ thống thủy lợi cũng như vùng hạ du. Bên cạnh đó, công tác bảo trì được quy định rõ ràng về các công việc cần thực hiện định kỳ và đột xuất, bao gồm kiểm tra tình trạng công trình, bảo dưỡng và sửa chữa kịp thời nhằm duy trì trạng thái vận hành bình thường.
TCVN 13999:2024 còn nêu rõ về việc kiểm định chất lượng công trình cống, đảm bảo các công trình đáp ứng đầy đủ các tiêu chí kỹ thuật và an toàn trong suốt quá trình vận hành. Các mẫu biểu ghi chép, báo cáo về công tác vận hành, kiểm tra và bảo trì cũng được tiêu chuẩn cung cấp cụ thể, giúp các đơn vị quản lý dễ dàng theo dõi, đánh giá và điều chỉnh kịp thời hoạt động của công trình.
Việc áp dụng tiêu chuẩn này được kỳ vọng sẽ đem lại nhiều lợi ích thiết thực giúp nâng cao hiệu quả quản lý, vận hành cống thủy lợi thông qua việc chuẩn hóa quy trình và phương pháp thực hiện. Các đơn vị quản lý có cơ sở khoa học để xây dựng kế hoạch vận hành và bảo trì hợp lý, tránh những sai sót và lãng phí không cần thiết. Thứ hai, tiêu chuẩn góp phần đảm bảo an toàn cho công trình và khu vực xung quanh bằng việc phát hiện và xử lý kịp thời các hư hỏng, từ đó giảm thiểu nguy cơ tai nạn và sự cố nghiêm trọng.
Tiết kiệm chi phí sửa chữa lớn nhờ việc bảo trì định kỳ và sửa chữa sớm các hư hỏng nhỏ. Điều này góp phần kéo dài tuổi thọ công trình và nâng cao hiệu quả sử dụng vốn đầu tư của nhà nước và địa phương. Tiêu chuẩn cũng hỗ trợ nâng cao năng lực chuyên môn của cán bộ kỹ thuật và quản lý thông qua các quy trình hướng dẫn rõ ràng và khoa học. Cuối cùng, TCVN 13999:2024 giúp Việt Nam tiến gần hơn với các tiêu chuẩn quốc tế trong lĩnh vực thủy lợi, tạo điều kiện thuận lợi cho hợp tác quốc tế và phát triển bền vững ngành thủy lợi nước nhà.