Vị Giáo sư từng là Chủ tịch Hiệp hội Y học các nước Đông Nam Á, trở thành Hiệu trường Trường Y sĩ Việt Nam khi mới 30 tuổi, được mệnh danh là lão thần trụ cột của nền y học Việt Nam

Cuộc đời cống hiến toàn bộ cho y học - xã hội và những thành tựu để đời

Giáo sư Hoàng Đình Cầu sinh ngày 1/4/1917 tại xã Võ Liệt, huyện Thanh Chương, Nghệ An. Tinh thần học tập sáng tạo cùng với khát vọng phục vụ cộng đồng đã dẫn đường cho ông trên con đường học vấn và nghiên cứu y học.

Năm 1935, với thành tích học tập ấn tượng, Hoàng Đình Cầu được chuyển từ trường Quốc học Vinh sang học tú tài tại Trường Bảo hộ (Trường Bưởi) ở Hà Nội. Sau khi hoàn thành phần 2 của khoá tú tài vào năm 1937, ông thi đậu và tiếp tục theo đuổi con đường y học bằng việc tham gia vào chương trình bác sĩ nội trú tại Bệnh viện phụ sản.

Năm 1944 đánh dấu một bước ngoặt quan trọng trong sự nghiệp của Giáo sư Hoàng Đình Cầu khi ông tốt nghiệp Khoa Phẫu thuật của Đại học Y khoa Đông Dương, một khoá học do người Pháp đào tạo.

Trong thời gian kháng chiến chống Pháp, Giáo sư Hoàng Đình Cầu không chỉ là một học giả mà còn là một chiến sĩ y tế nhiệt huyết. Ông không ngừng đào tạo cán bộ y tế và cống hiến cho việc điều trị và chăm sóc thương binh trên các mặt trận Tuy Hòa, Huế, Hà Đông, Sơn Tây. Không chỉ dừng lại ở việc làm việc tại bệnh viện, ông thậm chí còn tham gia vào hoạt động cứu trợ thông qua việc sử dụng xe cứu thương lưu động.

Năm 1947, ông được giao nhiệm vụ làm Hiệu trưởng Trường Y sĩ Việt Nam tại Thanh Hoá, nơi ông tiếp tục dấn thân vào công việc giáo dục y học và biên soạn giáo trình tiếng Việt đầu tiên trong lĩnh vực y khoa. Cùng với đó, ông cũng là tác giả của những cuốn từ điển y dược Pháp - Việt và từ điển y học Nga - Việt đầu tiên tại Việt Nam.

Khi được điều về làm Vụ trưởng Vụ Huấn luyện (nay gọi là Vụ khoa học đào tạo) của Bộ Y tế, ông có cơ hội không chỉ hoàn thiện giáo trình y khoa mà còn thúc đẩy việc đào tạo cán bộ y tế bằng tiếng Việt tại các trường Y khoa ở miền Bắc. Cùng với các đồng nghiệp, ông đã đóng góp vào việc biên soạn các sách giáo khoa xuất sắc cho ngành y.

Trong các năm 1954-1955, ông được cử làm Giám đốc Bệnh viện Phủ Doãn 

Từ năm 1955-1958, ông được chọn cử đi tu nghiệp về phẫu thuật phổi ở Matxcơva – Liên Xô. Về nước, ông bắt tay ngay vào xây dựng và trở thành người sáng lập chuyên ngành Phẫu thuật phổi đầu tiên ở nước ta.

Từ 11/1955-1960, ông là Tổng Thư ký Tổng Hội Y Dược học Việt Nam.

Trong suốt ba thập kỷ từ năm 1960 đến 1990, Giáo sư Hoàng Đình Cầu đã tạo ra những đóng góp vô cùng quý báu cho ngành y tế Việt Nam. Ông là người tiên phong trong việc xây dựng chuyên ngành Phẫu thuật phổi, một lĩnh vực mới mẻ và đầy thách thức. Với đôi bàn tay tài năng, trí tuệ sắc bén và tâm hồn nhạy cảm, ông đã thực hiện phẫu thuật thành công cho hơn 2.000 bệnh nhân mắc các bệnh phổi nặng như lao và ung thư.

Ngoài ra, ông cũng là người đầu tiên áp dụng phương pháp châm tê thay vì gây mê trong các ca phẫu thuật. Điều này không chỉ mở ra một phương pháp mới mẻ mà còn tạo điều kiện cho những bệnh nhân không thể chịu được thuốc mê. Hơn nữa, việc kết hợp phương pháp chữa bệnh truyền thống với các phương pháp hiện đại đã khẳng định giá trị của việc kết hợp đông tây y trong điều trị bệnh tật. Điều này không chỉ mang lại hy vọng mà còn mở ra những triển vọng mới cho việc chữa trị bệnh tật trong xã hội ngày nay.

Qua nhiều năm hoạt động trong lĩnh vực y tế, Giáo sư Hoàng Đình Cầu đã thu nhặt những kinh nghiệm quý báu để xây dựng lý thuyết về một ngành Y học phục vụ cộng đồng. Lý thuyết này đã được ứng dụng trong việc hoạch định chiến lược phát triển toàn diện cho ngành y tế, nhằm phục vụ nhân dân và xã hội. Trong thời gian ông giữ chức vụ Chủ tịch Tổng hội Y – Dược học Việt Nam, lý thuyết này đã trở thành hiện thực và góp phần thay đổi bản chất hoạt động của ngành y tế.

Trong suốt 19 năm (1971-1989) phục vụ trong vai trò Thứ trưởng Bộ Y tế, ông đã tập trung vào việc xây dựng các hệ thống y tế ở cấp xã, phường, thôn, bản, và các bệnh viện thuộc các trường Đại học Y. Đặc biệt, ông còn tổ chức các chương trình huấn luyện và đào tạo cán bộ y tế cơ sở, giúp cung cấp đội ngũ nhân sự đầy đủ và kịp thời cho cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước.

Do đó, từ một chuyên gia phẫu thuật tim, ông đã dành nhiều nỗ lực để xây dựng cả về lý thuyết lẫn thực tiễn cho một môn học mới tại Việt Nam, đó là môn Y - Xã hội học. Là một trong những nhà nghiên cứu đầu tiên trong lĩnh vực này tại Việt Nam, ông đã thúc đẩy việc chăm sóc sức khỏe ban đầu, đặt nó vào vị trí chiến lược trong việc bảo vệ và cung cấp dịch vụ y tế cho nhân dân.

Từ năm 1981-1984, ông là Phó Chủ tịch Tổng Hội Y Dược học Việt Nam.

Từ năm 1984-12/2000, ông là Chủ tịch Tổng Hội Y Dược học Việt Nam.

Ông là Hiệu Trưởng Trường Đại học Y Hà Nội trong những năm 1985-1988. Từ tháng 10/1999, ông là Chủ tịch Hiệp hội Y học các nước Đông Nam Á.

Tiếp tục theo đuổi công việc mà Giáo sư Tôn Thất Tùng đã bắt đầu, từ năm 1982, khi giữ chức vị Chủ tịch Uỷ ban Nghiên cứu chất độc màu da cam quốc gia (UB 10-80), ông đã tiến hành tổ chức cấu trúc lại những nghiên cứu về chất độc khủng khiếp mà quân đội Mỹ đã sử dụng trong chiến tranh tại Việt Nam. Công việc này đã được cộng đồng khoa học thế giới công nhận và đã đóng góp vào cuộc đấu tranh với chính phủ Mỹ, yêu cầu họ chịu trách nhiệm đối với những nạn nhân của chất độc dioxin tại Việt Nam.

Ngoài ra, ông còn có những đóng góp lớn trong việc xuất bản 4 cuốn Từ điển Bách khoa phổ thông và 4 cuốn Bách khoa thư bệnh học. Ông cũng đã viết nhiều bài báo có giá trị phục vụ cho cộng đồng, và dịch rất nhiều sách và tài liệu y học từ ngoại ngữ sang tiếng Việt để đào tạo cán bộ cho ngành y tế.

Những đóng góp khoa học của Giáo sư Hoàng Đình Cầu đã đóng vai trò quan trọng trong việc xây dựng ngành y tế của đất nước, từng bước kết nối với nền y học hiện đại của thế giới.

Vị giáo sư tài đức vẹn toàn của nhân dân

Giáo sư Hoàng Đình Cầu không bao giờ khoa trương, ông sống một cuộc sống giản dị và luôn gần gũi với đồng nghiệp, dành trọn tình thương cho bệnh nhân, đặc biệt là những người nghèo. Trong một bài viết, ông đã thổ lộ: “Nguyện vọng tha thiết cháy bỏng của tôi là xây dựng một nền Y học Việt Nam hiện đại, góp phần từng bước nâng cao sức khỏe, nâng cao chất lượng cuộc sống mọi người dân, đặc biệt là của người dân lao động bình thường”.

Trong một cuộc phỏng vấn với Hội đồng biên tập cuốn Danh nhân Y học thế giới của Hội Y học thế giới (World Mediacal Asociation) ngày 4/4/2005, Giáo sư đã bày tỏ bằng tiếng Pháp:  "Trong 60 năm hành nghề y khoa của tôi, đối tượng mà tôi luôn phấn đấu để phục vụ là những người nghèo khổ, những trẻ em mồ côi, những nạn nhân chiến tranh".

Khi được hỏi về người mà ông ngưỡng mộ nhất và có ảnh hưởng lớn đối với cuộc đời và công việc của mình, Giáo sư Hoàng Đình Cầu đã không ngần ngại trả lời: “Đó là Chủ tịch Hồ Chí Minh”.

Theo Tiến sĩ Nguyễn Vượng, nguyên Chủ tịch Hội giải phẫu bệnh - Tế bào bệnh học Việt Nam, Giáo sư Hoàng Đình Cầu không chỉ là một nhà y học xuất sắc, mà còn là một triết gia y học và nhà nghiên cứu xã hội học trong lĩnh vực y học, cũng như là một nhà nhân đạo và nhân văn trong y học. Giáo sư Phạm Song, nguyên Bộ trưởng Bộ Y tế, cũng đã viết: "Giáo sư Hoàng Đình Cầu là một trong những tượng đài của y học Việt Nam."

Ông Hoàng Đình Cầu còn là Uỷ viên của Đoàn Chủ tịch Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam (1985-2000), Chủ tịch của Hội Hữu nghị Việt - Đức và các Làng Hoà Bình tại Việt Nam, và đã được vinh danh là Danh nhân Y học thế giới.

Trong 88 năm cuộc đời, với hơn 60 năm dày dặn trong nghề y, Giáo sư Hoàng Đình Cầu được công nhận là "Lão thần trụ cột của ngành Y học Việt Nam". Ông đã được vinh dự nhận danh hiệu Nhà giáo Nhân dân, Anh hùng Lao động, và được xướng tên vào danh sách Danh nhân Y học Việt Nam. Ngoài ra, ông còn được trao Giải thưởng Nhà nước về khoa học công nghệ cùng nhiều huân chương, Huy chương và phần thưởng cao quý khác.

Tên tuổi của Giáo sư đã được ghi vào Từ điển Tiểu sử quốc tế của Trung tâm Tiểu sử quốc tế Cambridge (Vương quốc Anh) và vào tiểu sử danh nhân của Hội đồng xuất bản tiểu sử Marquis (Hoa Kỳ). Ông cũng là một trong 65 thầy thuốc trên toàn cầu được Tổ chức Thầy thuốc thế giới vinh danh (Caring Physicians of the World).

Ông đã ra đi vào ngày 18/7/2005 tại Hà Nội, để lại những thành tựu và đóng góp để đờitrong lịch sử y học Việt Nam.

*Tham khảo Đại biểu nhân dân Nghệ An; GS Nguyễn Vượng/Báo Nhân dân; Báo Đại Đoàn kết