Văn miếu rộng 1.800m2 duy nhất tại thành phố cảng ghi danh các Tiến sĩ thời phong kiến

Văn miếu Xuân La, thuộc thôn Xuân La, xã Thanh Sơn, huyện Kiến Thuỵ, TP Hải Phòng là văn miếu duy nhất ở thành phố cảng ghi danh các tiến sĩ thời phong kiến.

Cụ thể, văn miếu ghi danh 14 vị tiến sĩ thời phong kiến có xuất thân ở huyện Nghi Dương, phủ Kinh Môn, trấn Hải Dương (nay là huyện Kiến Thụy, TP Hải Phòng). Trong số này, có tới 7 vị ở làng Lê Xá, xã Tú Sơn (cùng huyện Kiến Thụy) và 2 vị ở làng Xuân La.

Theo bia ký của Văn miếu Xuân La, vào thời Hậu Lê, nhà vua vi hành qua huyện Nghi Dương thấy sông núi hữu tình nên dừng chân nghỉ. Thấy đây là vùng đất địa linh nhân kiệt, nhà vua cho xây Văn miếu, tạc tượng Khổng tử cùng các vị Nho gia nổi tiếng, như Nhan Tử, Mạnh Tử, Tăng Tử và Tử Tư để thờ. Văn miếu được xây dựng trên đất của làng Xuân La nên được gọi là Văn miếu Xuân La.

Văn miếu được xây dựng từ thế kỷ thứ 15, cách đây đã hơn 400 năm. Vào thế kỷ 16, nhà Mạc lấy Nghi Dương làm kinh đô thứ 2 (gọi là Dương Kinh). Văn miếu Xuân La được coi là một trường thi lớn của Dương Kinh, kinh đô ven biển.

Văn miếu xưa có quy mô khang trang và sầm uất nhất vùng gồm tòa điện thánh cột xà bằng đá, có tượng thánh Khổng Tử và Tứ Phối (Nhan Tử, Mạnh Tử, Tăng Tử và Tư Tử) cũng bằng đá cẩm thạch cao to như người thật. Tòa tiền tế 5 gian gỗ lim chạm khắc cầu kỳ, có hoành phi câu đối sơn son thiếp vàng rực rỡ. Bên tả có nhà bia tiến sĩ đặt lên lưng rùa. Bên hữu là nhà hội tư văn. Trước cửa miếu có hồ hình bán nguyệt, xung quanh trồng nhiều cây cổ thụ bốn mùa xanh tươi, chim hót ríu rít suốt ngày. Theo văn bia được tìm thấy thì từ thời Chánh Hòa (1680) quan lộ, quan phủ vẫn về tế ở miếu.

Năm 1947 thực hiện tiêu thổ kháng chiến, làng dỡ tòa nhà tiền tế và nhà hai bên giải vũ, đốn chặt hết cây, chỉ để lại điện thánh. Năm 1951, giặc Pháp bắn pháo từ Kiến An về làm sập Văn Miếu. Từ đó, từ sau năm 1977, Văn Miếu Xuân La chỉ còn là một gò hoang cỏ mọc, nhân dân vỡ đất trồng rau. Năm 1997, sau khi tìm được cây thạch trụ dưới đáy ao, Văn miếu Xuân La bắt đầu được phục dựng lại.

Hiện Văn miếu Xuân La được xây dựng lại trên nền đất cũ rộng 1.800m2, gồm 1 cung thánh 2 tầng mái đao, lợp ngói vẩy cá. Toà văn thánh 3 gian thờ Khổng Tử ở chính giữa, 2 bên tả và hữu thờ bia ghi văn thánh kiến trúc theo kiểu thuận chồng, mái ngoài bít nóc đao cong, lợp ngói vẩy. 

Ngày nay, Văn miếu Xuân La trở thành điểm thăm quan lịch sử - văn hóa - giáo dục nổi tiếng của huyện Kiến Thụy, điểm đến hàng đầu của học sinh trong và ngoài huyện mỗi dịp đầu xuân hay trước mỗi kỳ thi, khai giảng năm học mới. Đây cũng là nơi huyện Kiến Thụy tổ chức Lễ rước bút trong khuôn khổ Lễ hội khai bút đầu xuân.