Tinh hoa ẩm thực Việt Nam – từ truyền thống đến giải thưởng danh giá quốc tế

Với đường bờ biển dài 3.260km, địa hình đồng bằng, đồi núi, trung du đa dạng cùng đời sống văn hóa phong phú, độc đáo của 54 dân tộc anh em đã tạo điều kiện thuận lợi để mang đến cho ẩm thực Việt Nam những nguyên liệu dồi dào, tươi ngon cùng nhiều món ăn đặc sắc. Mỗi miền Bắc, Trung, Nam đều có những hương vị ẩm thực đặc trưng riêng, mang đậm văn hóa mỗi vùng miền.

Nếu các món ăn miền Bắc mang hương vị ngọt thanh, tinh tế, cầu kỳ trong cách chế biến với màu sắc bắt mắt. Các món ăn đặc trưng là phở, bún chả, cốm, nem rán, bún thanh, bánh cuốn, bánh tôm,… thì miền Trung mang đến cho ẩm thực hương vị cay nồng, đậm đà, bùi béo, màu sắc thiên về đỏ và màu sẫm, bày biện cầu kỳ. Các món ăn tiêu biểu là bún bò Huế, các loại bánh, các loại mắm (tôm, ruốc, cá…) và các loại chè…

Với đặc trưng sông nước và thiên nhiên trù phú, ẩm thực miền Nam có phong cách đơn giản, mộc mạc, phóng khoáng với các món ăn dân dã của miền sông nước như tôm đất, cá đồng, các món gỏi và nhiều loại mắm cá nổi tiếng…

Sự đa dạng, hòa đồng của ẩm thực cứ thế vun bồi nên một nét di sản tinh tế được hình thành trong dòng chảy hàng ngàn năm văn hóa Việt Nam, góp phần làm say lòng bao du khách, bạn bè quốc tế. Không quá ngạc nhiên khi các món ăn Việt ngày càng được các thực khách quốc tế ca ngợi và đánh giá cao thông qua những xếp hạng uy tín trên khắp toàn cầu.

Ngay những ngày đầu năm 2024, trang web du lịch lớn của Mỹ - TripAdvisor đã xướng tên thành phố Hà Nội của Việt Nam là Điểm đến ẩm thực tốt nhất năm 2024, vượt qua những thành phố văn hoá nổi danh khắp hành tinh như thủ đô Rome (Italia), Crete (Hy Lạp), Cusco (Peru). Những món ngon len lỏi khắp 36 phố phường của Hà thành cũng đứng trên cả thành phố Phuket, Chiangmai của Thái Lan - lần lượt xếp thứ 10, 17 và Kyoto của Nhật Bản xếp thứ 22.

Nền ẩm thực Hà Nội nói riêng và Việt Nam nói chung được ví như “ngôi sao đang lên” bởi liên tiếp “làm mưa làm gió” trên các bảng xếp hạng uy tín thế giới. Trước đó, bước ngoặt lớn nhất phải kể đến sự “đổ bộ” của Michelin Guide.

Tháng 12/2022, với sự đồng hành của Sun Group, Michelin Guide chính thức ra mắt tại Việt Nam, bắt đầu việc đánh giá thẩm định chất lượng các cơ sở ăn uống ở Hà Nội và TP. Hồ Chí Minh. Đến tháng 6/2023, ba nhà hàng tại Hà Nội gồm Hibana by Koki bên trong khách sạn Capella Hanoi, Tầm Vị và Gia; cùng với Anăn Saigon ở TP. Hồ Chí Minh lần đầu tiên được Michelin Guide - giải thưởng danh giá trong làng ẩm thực thế giới đánh giá 1 sao.

70 nhà hàng, quán ăn lọt vào danh sách Michelin Selected (nhà hàng do Michelin Guide đề xuất), trong đó số lượng các địa chỉ ẩm thực ở Hà Nội là 32 và ở TP. Hồ Chí Minh là 38. Bên cạnh còn có 29 nhà hàng Bib Gourmand (nhà hàng có đồ ăn ngon với giá cả phải chăng).

“Danh sách lần này sẽ là khởi đầu cho hành trình Michelin Guide khám phá ẩm thực Việt Nam và đội ngũ thẩm định viên của chúng tôi lấy làm vinh hạnh khi đã được khám phá rất nhiều địa điểm ẩm thực tinh hoa tại Hà Nội và TP. Hồ Chí Minh. Tôi cũng tin rằng, sẽ còn nhiều địa điểm nữa được xướng tên trong những năm tiếp theo", ông Gwendal Poullennec, Giám đốc Quốc tế của Michelin Guide cho biết.

A Bản - nhà hàng mang phong cách dân tộc đổi mới, cũng là nhà hàng ẩm thực Tây Bắc duy nhất Việt Nam lọt vào danh sách Michelin Selected trong sự vỡ òa, đã tăng thêm 40% lượng thực khách, từ đón 2.700 khách mỗi tháng lên con số hơn 5.000 người sau khi hãng lốp xe công bố.

Bếp trưởng Phạm Việt (Chef Việt), cũng là đồng sáng lập A Bản cho biết, sự xuất hiện của Michelin mang đến sự tăng trưởng tốt cho nhà hàng, thậm chí có những thời điểm nhà hàng phải ngưng nhận khách để đảm bảo chất lượng phục vụ, mặc dù đội ngũ nhân viên đã tăng gấp 5 lên gần 50 nhân viên để vận hành với công suất tối đa.

“A Bản khác những nhà hàng ẩm thực Tây Bắc truyền thống ở đặc điểm mỗi một món ăn luôn chứa đựng một câu chuyện. Câu chuyện đó sẽ làm cho món ăn ngon hơn, thú vị hơn và khiến người ta nhớ đến.

Chúng tôi không mô phỏng lại không gian quán với tre nứa, nhà sàn như thông thường mà đi theo phong cách hiện đại dựa trên những họa tiết dân tộc và chắt lọc tinh túy của họ. Món ăn tuy là dân tộc nhưng khi được mang lên hầu như đều được trình bày theo phong cách châu Âu, điều đó tạo ra mỹ vị, tạo ra cảm giác ngon hơn, gây ấn tượng nhiều hơn.

Tôi nghĩ rằng đó là linh hồn khác biệt của A Bản, và Michelin đến với chúng tôi cũng bởi lý do đó” – vị bếp trưởng chia sẻ đầy tự hào và tâm huyết.

Có thể thấy, dù đã hơn nửa năm kể từ dấu mốc Michelin, sức hút của những nhà hàng, quán ăn này vẫn không hạ nhiệt, thực khách vốn đã đông, nay còn đông hơn gấp bội, đặc biệt là khách nước ngoài. Không khó để bắt gặp hình ảnh các thực khách xếp hàng dài chờ đợi hay tự tay xếp ghế nhựa, tự phục vụ và ngồi thưởng thức trên vỉa hè, rất nhiều du khách quốc tế đặt bàn sớm 1-2 tháng trước chuyến du lịch tới Việt Nam.

Cũng trong năm 2023, Hà Nội vượt qua Kuala Lumpur, Đài Bắc và Kyoto để giành danh hiệu Thành phố ẩm thực mới nổi tốt nhất châu Á tại Giải thưởng Ẩm thực Thế giới (World Culinary Awards). Trước đó, tờ Telegraph của Anh cũng từng vinh danh Hà Nội là một trong những thành phố có nền ẩm thực hấp dẫn.

Ẩm thực Việt Nam đã nhiều lần được ngợi ca trên thị trường quốc tế. Trong số 3 từ ngữ phổ thông của Việt Nam được đưa vào từ điển Oxford tiếng Anh uy tín thế giới có 2 từ là món ăn: “phở” và “bánh mỳ”, thay vì phải dùng chung khái niệm "noodle" (mỳ) và "baguette" hay "sandwich". Nhiều nguyên thủ các nước khi đến Việt Nam đã lựa chọn nếm thử ẩm thực địa phương để khám phá và làm điểm nhấn cho chuyến đi, từ bún chả đến bia hơi hay cà phê sữa. Tạp chí du lịch nổi tiếng Travel + Leisure thì nhận định: "Nếu có một nền văn hóa ẩm thực nào sở hữu những món ăn tươi ngon có hương vị đậm đà thì chắc chắn là ẩm thực Việt Nam. Đất nước này được biết đến với cảnh quan tuyệt đẹp và kho tàng ẩm thực phong phú. Bất kỳ nơi nào bạn đến đều sẽ bắt gặp những món ngon địa phương ngay trên vỉa hè, khiến bạn say mê, đắm chìm trong những trải nghiệm mới thú vị".

Trả lời truyền thông, ông Nguyễn Quốc Kỳ, Chủ tịch Hiệp hội Văn hóa ẩm thực Việt Nam từng nhận định, trong các giá trị văn hóa thì ẩm thực có sức lan tỏa nhanh và rộng nhất. Có thể nhiều người nước ngoài chưa từng đến Việt Nam nhưng đã biết đến ẩm thực Việt Nam ở chính quê hương của họ. Ẩm thực kích thích mong muốn của họ để đến với đất nước Việt Nam, giúp mọi người hiểu hơn về Việt Nam, tạo ra sự cạnh tranh mềm trong việc xây dựng hình ảnh quốc gia với thế giới.

Song thực tế, được nhiều tổ chức, tạp chí quốc tế danh giá tôn vinh nhưng vị thế của ẩm thực Việt trên "bản đồ ẩm thực" thế giới lại chưa xứng với thực lực và tiềm năng vốn có. Khi nhắc đến ẩm thực châu Á, người ta hay nhớ đến những món ăn của Nhật Bản, Ấn Độ và Trung Quốc. Còn trong khu vực Đông Nam Á thì món ăn Thái Lan là nổi trội. Một số món của Việt Nam được du khách biết đến như: Phở, bánh mì, nem, cơm rang, bún bò Huế... nhưng vẫn còn quá hẹp so với những gì chúng ta đang sở hữu.

Nhiều ý kiến cho rằng, đã đến lúc Việt Nam phải hành động để đưa di sản ẩm thực đang âm thầm chảy trong lòng dân tộc thành tài sản để phát triển, bảo tồn, kỳ vọng biến Việt Nam thành “bếp ăn của thế giới”. Và để thực hiện ước mong nền ẩm thực Việt ngày càng tỏa sáng khắp thế giới, cần có một chiến lược tổng thể, thống nhất.

Thiết nghĩ, sự thay đổi đầu tiên cần có là nâng cấp nền ẩm thực để có thêm nhiều món nổi danh như phở hay bánh mỳ, dù đó chỉ là những món ăn phổ cập trong đời sống. Nhiều món ăn khác, dẫu có thể không phổ biến như phở nhưng vẫn có cơ hội nổi danh nếu như được đầu tư về chất lượng. Cùng với đó là tính ổn định trong hương vị cần được duy trì, cộng hưởng với chính sách về vệ sinh an toàn thực phẩm cần được siết chặt hơn nữa khi Việt Nam sở hữu một kho tàng ẩm thực đường phố vô cùng phong phú.

Để lan tỏa sản phẩm tốt cũng cần có truyền thông tốt. Nhiều nền văn hóa trên thế giới làm marketing ẩm thực rất bài bản, như kim chi, mì ăn liền được quảng bá trong phim ảnh Hàn Quốc; há cảo là món ăn thường xuất hiện trong các tác phẩm của Trung Quốc; sushi và sashimi, trà đạo thường thấy trong các tác phẩm của Nhật Bản... Nhưng tại Việt Nam chưa có chiến lược quảng bá và phát triển rõ ràng, khán giả thấy thiếu vắng các tác phẩm điện ảnh, truyền hình thực sự đề cao văn hóa ẩm thực Việt.

Tựu trung lại, với những thành quả đã, đang và sẽ được ghi nhận, ẩm thực Việt Nam có thể coi là một “mỏ vàng” để phát triển du lịch nói riêng, quảng bá văn hóa quốc gia nói chung với bạn bè quốc tế nói chung. Nhưng, để khai thác “mỏ vàng” này, để nền ẩm thực Việt Nam có thể “khoe” hết “nhan sắc”, còn rất nhiều việc phải làm. Trước hết, ẩm thực cũng phải được đặt ở một vị trí cao và quan trọng như những ngành kinh tế mũi nhọn khác, từ đó hoạch định chính sách phát triển với vai trò dẫn dắt của Nhà nước và sự chung tay của cộng đồng doanh nghiệp.