Thị trường EU rộng mở với thực phẩm chất lượng

Thị trường Liên minh Châu Âu (EU) là thị trường tiềm năng nhưng đầy thách thức cho xuất khẩu các mặt hàng nông, lâm, thủy sản (NLTS) Việt Nam. Hiệp định Thương mại Tự do Việt Nam - EU (EVFTA) đã tạo lợi thế về thuế quan, nhưng các rào cản kỹ thuật ngày càng cao đòi hỏi doanh nghiệp phải đáp ứng tiêu chuẩn khắt khe về an toàn thực phẩm và truy xuất nguồn gốc.

Theo số liệu từ Bộ Nông nghiệp và Môi trường, trong quý I/2025, kim ngạch xuất khẩu NLTS sang EU chiếm 16,6% tổng thị phần, đạt giá trị 2,61 tỷ USD, tăng 37,8% so với cùng kỳ năm 2024. Qua 2 năm thực thi EVFTA, kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam sang EU đạt khoảng 83 tỷ USD, với mức tăng trưởng xấp xỉ 15%. Riêng năm 2021, kim ngạch thương mại hai chiều giữa Việt Nam và EU đạt hơn 57 tỷ USD, tăng 14,5% so với năm 2020, trong đó Việt Nam xuất khẩu hơn 40 tỷ USD, xuất siêu 23,2 tỷ USD. Lĩnh vực nông nghiệp và thủy sản ghi nhận kim ngạch xuất khẩu 3,2 tỷ USD trong năm 2021, tăng 11,1% so với cùng kỳ.

Thị trường EU rộng mở với thực phẩm chất lượng

Các mặt hàng chủ lực xuất khẩu sang EU bao gồm thủy sản, cà phê, hạt điều, gỗ và rau quả. Thủy sản đạt 2,29 tỷ USD trong quý I/2025, tăng 18,1%, với tôm và cá tra được ưa chuộng tại Đức, Hà Lan và Bỉ. Cà phê đạt 2,88 tỷ USD, tăng 49,5%, chủ yếu xuất sang Đức và Italia. Hạt điều đạt 841,1 triệu USD, tăng 4,3%, với Hà Lan là thị trường lớn nhất. Gỗ và sản phẩm gỗ đạt 3,95 tỷ USD, tăng 11,6%, trong khi rau quả đạt 1,14 tỷ USD, dù giảm 11,3%.

EVFTA có hiệu lực từ tháng 8/2020, đã mở ra nhiều cơ hội để Việt Nam gia tăng kim ngạch xuất khẩu sang khu vực này. Tuy nhiên, EU cũng là thị trường "khó tính" với các tiêu chuẩn an toàn thực phẩm và kiểm dịch động, thực vật (SPS) khắt khe. Để tận dụng tối đa tiềm năng, Việt Nam cần đáp ứng các yêu cầu nghiêm ngặt và xây dựng chiến lược sản xuất phù hợp.

EVFTA đã tạo lợi thế lớn cho NLTS Việt Nam khi xóa bỏ 99% dòng thuế nhập khẩu trong 7 năm, với 70% dòng thuế được xóa bỏ ngay từ đầu. Thuế nhập khẩu tôm giảm từ 20% xuống 0%, cà phê từ 7,5% xuống 0% và hạt điều từ 12% xuống 0%, giúp hàng hóa Việt Nam cạnh tranh tốt hơn với các đối thủ như Thái Lan hay Brazil. Nhu cầu tiêu thụ tại EU cũng là động lực lớn, với người tiêu dùng ưa chuộng sản phẩm hữu cơ, bền vững và có nguồn gốc rõ ràng. Xu hướng tiêu dùng xanh, kinh tế tuần hoàn và bảo vệ môi trường tại EU mở ra cơ hội cho các sản phẩm gỗ đạt chứng nhận FSC và thủy sản đạt chứng nhận ASC.

Thách thức từ các tiêu chuẩn an toàn chất lượng

EU là thị trường có tiêu chuẩn an toàn thực phẩm cao và chặt chẽ, với hệ thống cảnh báo nhanh về thực phẩm và thức ăn chăn nuôi (RASFF) để phản ứng nhanh khi phát hiện nguy cơ sức khỏe. TS. Lê Thanh Hòa, Giám đốc Văn phòng Thông báo và Điểm hỏi đáp quốc gia về vệ sinh dịch tễ và kiểm dịch động, thực vật Việt Nam (Văn phòng SPS Việt Nam), cho biết EU đặc biệt chú trọng đến nguy cơ nhiễm vi sinh vật, hóa chất trong rau quả, và các rủi ro mất an toàn thực phẩm thủy sản như dư lượng kháng sinh cấm, thuốc diệt ký sinh trùng, độc tố, kim loại nặng, phụ gia và nhiễm vi sinh vật.

Doanh nghiệp xuất khẩu sang EU phải đạt các chứng nhận như ISO 22000, HACCP, tiêu chuẩn chất lượng và an toàn thực phẩm (TCCS), đồng thời có quy chế truy xuất nguồn gốc từ nguyên liệu đến phân phối và triệu hồi sản phẩm.

Ngô Xuân Nam, Phó Giám đốc Văn phòng SPS Việt Nam, nhấn mạnh rằng các sản phẩm "thực phẩm mới" như hạt é khô và thịt ốc bươu phải trải qua đánh giá an toàn thực phẩm và được cấp phép theo Quy định (EU) 2015/2283. Việt Nam đã nhận cảnh báo từ RASFF về hạt é khô và thịt ốc bươu do chưa được cấp phép, dẫn đến nguy cơ bị thu hồi hoặc cấm nhập khẩu.

Một ví dụ điển hình là sản phẩm tôm tẩm bột có trứng. Trứng là chất gây dị ứng và phải được khai báo trên nhãn theo Quy định (EU) 1169/2011. Nếu không khai báo chính xác, sản phẩm có thể bị thu hồi, gây thiệt hại kinh tế và ảnh hưởng đến uy tín ngành hàng. Hơn nữa, EU chỉ cho phép sử dụng trứng từ các quốc gia được phê duyệt như Hoa Kỳ, Nhật Bản, Brazil, buộc doanh nghiệp Việt Nam phải nhập trứng từ các nước này để đáp ứng yêu cầu.

Để tận dụng cơ hội từ EVFTA, TS. Lê Thanh Hòa khuyến nghị doanh nghiệp cần đào tạo, nâng cao năng lực cho cán bộ quản lý, kỹ thuật và người sản xuất, đồng thời xây dựng vùng trồng và quy trình sản xuất đáp ứng yêu cầu an toàn thực phẩm. Các chương trình giám sát mối nguy vi sinh vật và dư lượng thuốc bảo vệ thực vật cần được triển khai toàn diện, không chỉ trong sản xuất mà còn liên quan đến lao động và môi trường. Ông Hòa nhấn mạnh: "Việc đáp ứng các quy định của EU sẽ giúp hàng hóa Việt Nam xuất khẩu đến bất kỳ thị trường nào trên thế giới."

Mặc dù các doanh nghiệp Việt Nam cũng đã dần dần quen với sự khắt khe của EU và đã có những chuẩn bị để vượt qua được những hàng rào kỹ thuật, nhưng theo Tổng Thư ký Hiệp hội Rau quả Việt Nam Đặng Phúc Nguyên, EU biệt chú trọng đến vấn đề vệ sinh an toàn thực phẩm, sản phẩm đạt chuẩn, không tồn dư thuốc bảo vệ thực vật. Do đó, trước khi xuất khẩu sang EU, các doanh nghiệp tập trung kiểm nghiệm, kiểm soát về dư lượng thuốc trừ sâu, thuốc bảo vệ thực vật để tránh việc hàng sang đến nơi bị phát hiện và phải tiêu hủy hoặc trả về.

Bên cạnh đó, các doanh nghiệp xuất khẩu nông sản của Việt Nam cần cập nhật thường xuyên và tuân thủ các quy định của EU. Điều này không chỉ giúp cho nông sản Việt tạo được uy tín mà còn là nền tảng để có thể mở rộng, chinh phục thêm các thị trường xuất khẩu trên thế giới, từ đó nâng cao vị thế cho nông sản Việt.

Với sự hỗ trợ từ Bộ Nông nghiệp và Môi trường, cùng nỗ lực của doanh nghiệp trong việc nâng cao chất lượng, xây dựng thương hiệu và đáp ứng xu hướng tiêu dùng xanh, Việt Nam có thể củng cố vị thế tại EU, hướng tới mục tiêu xuất khẩu NLTS đạt 65-70 tỷ USD trong năm 2025.