Một ngọn núi ở miền Trung được phát hiện có thanh kiếm cổ 2.000 năm tuổi còn nguyên vẹn, chuyên gia đánh giá là một trong những kiếm ngắn đẹp nhất khối tượng người ở Việt Nam

Tại Bảo tàng tỉnh Thanh Hóa, có một bộ sưu tập độc đáo gồm nhiều Bảo vật quốc gia như: trống đồng Cẩm Giang I, vạc đồng Cẩm Thủy, và kiếm ngắn núi Nưa,... Trong số này, kiếm ngắn núi Nưa được xem như một hiện vật độc nhất vô nhị tại Việt Nam, với niên đại khoảng 2.000 năm.

Thanh kiếm này được tìm thấy vào năm 1961, dưới chân núi Nưa (xã Tân Ninh, huyện Triệu Sơn, tỉnh Thanh Hóa). Năm 2013, kiếm ngắn núi Nưa được công nhận là Bảo vật quốc gia. 

Kiếm có kiểu chuôi và lưỡi hình lá tre, đặc trưng cho phong cách sông Mã, bao gồm hai phần chính là lưỡi và cán. Lưỡi của kiếm hình lá tre, mảnh và sắc, với hai rìa nhọn, mỗi bên chắn tay được tạo thành như sừng trâu. Cán của kiếm là một khối thể tròn, với hình ảnh của một người phụ nữ được đúc chặt với lưỡi kiếm, người phụ nữ đứng thẳng, hai tay khuỳnh chống nạnh đầy uy quyền. Đầu của người phụ nữ đội một chiếc khăn hình chóp giống như hoa sen; khuôn mặt hình trái xoan, với cằm nhô ra, đôi mắt được thể hiện bằng hai vòng tròn đồng tâm, xung quanh có những chấm nhỏ thể hiện lông mày cong, sống mũi thẳng, miệng nhỏ, tai dài đeo đôi vòng to chấm vai. Ngực và cánh tay được trang trí bằng những vòng trang sức.

Phần bụng được thắt một dải rộng như cạp váy, lưng thắt dải bao dài phủ cả đằng trước và sau trên chiếc váy dài trùm hết chân. Thân mặc áo chẽn dài tay, tay áo và thân bó lấy thân làm nổi rõ những đường cong cơ thể. Áo cánh xẻ ngực không cài khuy để lộ vạt yếm kín cổ bên trong… Đây là nét độc đáo riêng của thanh kiếm.

Các nhà khoa học đánh giá rằng với cách trang phục che phủ toàn bộ cơ thể (bao gồm cả áo và váy), được thêu dệt công phu, tinh tế với hoa văn hình học, các đường vạch ngắn song song và các đường tròn đồng tâm, là biểu tượng của Văn hóa Đông Sơn. Lối mặc áo yếm này vẫn phổ biến trong trang phục của phụ nữ Mường cho đến ngày nay. 

Kiếm ngắn Núi Nưa vẫn giữ được trạng thái khá nguyên vẹn, chỉ có một miếng nhỏ bị sứt ở mũi kiếm. Được chế tạo từ đồng, qua thời gian, bề mặt của kiếm đã phủ một lớp patina màu xanh xám. Các nhà nghiên cứu đánh giá kiếm ngắn Núi Nưa là một trong những kiếm ngắn đẹp nhất khối tượng người ở Việt Nam trong thời kỳ văn hóa Đông Sơn.

Được sưu tầm dưới chân núi Nưa, nơi Bà Triệu (Triệu Thị Trinh) từng dấy binh đánh đuổi quân xâm lược Đông Ngô nên có nhiều giả thuyết cho rằng hình tượng người phụ nữ trên thanh kiếm ngắn núi Nưa có thể là nguyên mẫu của Bà Triệu. Theo Tiến sĩ sử học Lê Ngọc Tạo, Trưởng Ban Nghiên cứu lịch sử Thanh Hóa, việc dân gian liên kết kiếm ngắn núi Nưa với Bà Triệu chưa có căn cứ khoa học. Tuy nhiên, dựa vào niên đại của thanh kiếm, đặc biệt là hình tượng của người phụ nữ quyền uy trên lưỡi kiếm cùng với lòng tôn kính của nhân dân đối với Bà Triệu, sự liên tưởng đó là hoàn toàn dễ hiểu.