Độc đáo nghĩa địa cá voi ở làng biển hơn 400 tuổi đang bảo quản 2 bộ xương cá voi 'khổng lồ' nhất Việt Nam

Thờ phụng cá voi 

Xã Cảnh Dương, huyện Quảng Trạch, tỉnh Quảng Bình nổi tiếng là “làng cá voi” với nghĩa địa cá voi được xây dựng bề thế bên bờ biển, trải qua hàng trăm năm sóng gió. Với lịch sử hình thành gần 400 năm, làng biển Cảnh Dương là vùng đất địa linh nhân kiệt, một trong "bát danh hương - 8 ngôi làng văn vật" của Quảng Bình xưa. Trải qua hàng trăm năm dựa vào biển, bám biển mưu sinh, tín ngưỡng thờ cúng cá voi đực (cá Ông), cá voi cái (cá Bà) đã trở thành nét văn hóa - tâm linh máu thịt của dân làng.

Cũng chính vì ngư dân tôn thờ loài cá voi như vậy nên họ đối xử rất mực cung kính và chu đáo. Khi cá voi chết, xác tấp vào bờ, họ xót thương gọi chuyện này là "cá lụy". Dân làng cho đây là điềm lành, vì thế nên lập nghĩa địa chôn cất, thờ phụng.

Theo dân làng Cảnh Dương, trước đây khu mộ cá chỉ có một ngôi miếu nhỏ dân làng lập nên để thờ "cá Ông, cá Bà" có từ hàng trăm năm về trước. Theo thời gian, những ngôi mộ cá voi ngày càng nhiều lên bởi những cá thể cá voi chết trôi dạt vào bờ biển. Từ năm 1997, người dân đã cùng đóng góp, xây dựng nên nghĩa địa làm nơi thờ phụng, cúng viếng trước những chuyến đi biển.

Nghĩa địa cá voi làng Cảnh Dương được xây dựng khá khang trang, bề thế ngay cạnh bờ biển. Đây là một vị trí vừa sạch đẹp thoáng đãng, vừa thuận tiện cho việc tiếp đón, mai táng và triển khai các nghi lễ theo phong tục tập quán của địa phương.

Đến nay, nghĩa địa đã có tất cả 24 ngôi mộ. Trong đó có 18 ngôi mộ đã được xây cất hoàn thiện, lập bia mộ; 6 ngôi mộ còn lại do mới chôn cất nên đang được đắp bằng cát biển. Những ngôi mộ được xây không khác gì những ngôi mộ của con người, trước mỗi bia mộ đều có bát nhang.

Đặc biệt, trên bia mộ được ngư dân khắc tên, thông tin ngày, tháng, phát hiện cá gặp nạn và thú vị ở chỗ mỗi mộ cá Voi có một cái tên riêng biệt, như: Công tước Nam Dương, Chàng Lang Quân, Thái Quân, Quận Chúa…

Theo lời kể của những người dân địa phương, năm 2009, một con cá voi có vẻ mệt mỏi trôi dạt vào bờ. Dân làng thấy vậy xúm lại chăm sóc rồi đưa con vật nghĩa hiệp này về với biển cả. Nhưng mấy hôm sau con cá này lại tấp vào bờ, lần này thì đã chết.

Cả vùng biển Cảnh Dương như gặp một đại tang. Bà con nơi đây từ già đến trẻ ai cũng thương tiếc vị cứu tinh của ngư dân gặp nạn, đã "lụy" và chọn Cảnh Dương làm nơi an nghỉ cuối cùng. Dân làng tin như vậy và họ đã hậu táng cho con cá rồi đưa vào nghĩa địa cá voi của làng rồi thờ phụng, hương khói như con người.

Hình thành nét văn hóa mang đậm màu sắc di sản

Nhắc về tục thờ cá voi của ngư dân làng biển Cảnh Dương là nói về Ngư Linh Miếu. Ngôi miếu này được xây dựng bên bờ biển - nơi hàng trăm năm qua dân làng chọn để tổ chức lễ hội cầu ngư, cầu mùa và phát động ra quân khai thác hải sản đầu năm.

Đặc biệt, Ngư Linh Miếu là nơi bảo quản, giữ gìn 2 bộ xương cá voi khổng lồ nhất Việt Nam. Các cá thể cá voi này chết và dạt vào bờ biển Cảnh Dương hàng trăm năm trước. Hai bộ xương cá này được cho là lớn nhất còn lưu giữ ở Việt Nam, với chiều dài gần 28m.

Theo gia phả của dòng họ Trương ở làng Cảnh Dương, 2 bộ xương cá voi khổng lồ này một bộ là "cá Ông" có từ đời vua Gia Long vào năm Kỷ Tỵ (1809) và bộ khác là của "cá Bà" năm Đinh Mùi (1907) có từ thời vua Duy Tân. Dân làng lưu truyền thì "Đức Ông" và "Đức Bà" đã lụy từ nhiều đời trước, nặng hơn trăm tấn trôi dạt vào biển và dân làng lập mộ chôn cất.

Hàng năm, tại Ngư Linh Miếu, người dân biển Cảnh Dương đều tổ chức Lễ hội Cầu ngư vào ngày rằm tháng Giêng, với mong muốn đức Ông, đức Bà phù hộ cho những con tàu của người dân nơi đây ra khơi đánh bắt được thuận buồm, xuôi gió.

Trong chương trình lễ hội, sau nghi lễ tế cúng thần linh, tế cúng thành hoàng là các hoạt động vui chơi, thể thao, văn nghệ như: Đua thuyền, đá bóng, đấu vật... rất sôi nổi. Trong lễ hội Cầu ngư, hàng nghìn người dân ở xã Cảnh Dương còn đua nhau mang lễ vật là những sản vật trong cuộc sống hằng ngày để dâng lên đức Ông, đức Bà với hi vọng hai vị “thần cá” sẽ mang lại cho họ một mùa biển đầy ắp cá tôm và thật nhiều may mắn.

Theo ông Nguyễn Ngọc Tiếp - Chủ tịch Hội ngư dân xã chia sẻ rằng, lễ hội Cầu Ngư ở Cảnh Dương cùng nhiều xã ven biển khác trên địa bàn tỉnh Quảng Bình đã được công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia. Lễ hội Cầu ngư đã trở thành hoạt động văn hóa dân gian hàm chứa nhiều giá trị đặc sắc trong đời sống tâm linh, tín ngưỡng và tác động sâu sắc đến việc bám biển, mưu sinh của ngư dân vùng biển Quảng Bình.