Cận cảnh bức tượng nghìn năm tuổi là bảo vật quốc gia của Việt Nam, được cả Pháp, Mỹ mượn để trưng bày

Bảo vật quốc gia nghìn năm tuổi

Vào năm 1903, Viện Viễn Đông Bác Cổ Pháp (EFEO) dưới sự chỉ đạo của hai nhà khảo cổ học là ông L. Finot và H. Parmentier, trong quá trình thăm dò tại thánh địa Mỹ Sơn, tỉnh Quảng Nam, đã phát hiện một bức tượng tại đền tháp E5. Các nhà khảo cổ học đã xác định rằng đây là một bức tượng thần Ganesha thuộc nhóm E, theo phân loại của các nhà khảo cổ học Pháp thời điểm đó.

Theo hồ sơ của bảo tàng quốc gia, bức tượng Ganesha này được chế tác từ sa thạch màu xanh, có chiều cao 95cm, chiều dài 48cm, và chiều rộng 34cm. Tượng được biểu diễn ở tư thế đứng thẳng, hướng về phía trước và có bốn cánh tay. Hiện chỉ còn lại tay chính bên trái và tay phụ bên phải, hai tay còn lại đã bị gãy mất phần khuỷu và bàn tay. Trong tay chính bên trái, Ganesha cầm một cái chén cạn, vòi chúng vào trong chén, trong khi tay phải cầm một tràng hạt. Chiếc chén này được cho là chén mật Modak, một chi tiết phổ biến trong các tượng Ganesha có niên đại sớm.

Trong một bức hình vẽ từ năm 1909 của H. Parmentier, tay phụ bên trái của Ganesha cầm một chiếc rìu nhỏ, trong khi tay chính bên phải cầm một bó lá cây, thức ăn ưa thích của loài voi. Chiếc rìu nhỏ cũng là một chi tiết thường thấy trong các tượng Ganesha có niên đại sớm. Bó lá cây này được các nhà nghiên cứu nghệ thuật xem như một đặc điểm của những tác phẩm có niên đại sớm khi miêu tả tượng Ganesha ở khu vực Đông Nam Á.

Bức tượng sau đó đã được mang về Bảo tàng Điêu khắc Chăm ở Đà Nẵng vào năm 1918 và trở thành một trong những hiện vật quan trọng chứng minh cho sự du nhập sớm của Ấn Độ giáo vào vương quốc Chăm Pa.

Ý nghĩa và tầm quan trọng của bức tượng

Thần Ganesha trong đạo Hindu là một vị thần quan trọng và được tôn thờ rộng rãi. Có nhiều câu chuyện về nguồn gốc của thần Ganesha nhưng một trong những câu chuyện phổ biến nhất kể rằng Mẹ Parvati, vợ của Thần Shiva, đã tạo ra Ganesha từ tảo khí của cơ thể mình. Khi Shiva trở về và muốn vào trong, Ganesha đã ngăn cản anh ta. Shiva không nhận ra Ganesha và đã chặt đầu của cậu bé. Sau đó, khi Parvati biết điều này, cô đã yêu cầu Shiva đặt một đầu mới cho Ganesha. Shiva đã chọn đầu voi và từ đó Ganesha có hình dáng độc đáo này.

Ganesha được coi là vị thần của sự thông minh, tri thức và may mắn. Đầu voi của Ganesha được coi là biểu tượng của khả năng loại bỏ trở ngại và vượt qua khó khăn. Đó là lý do tại sao người dân thường thờ Ganesha trước khi bắt đầu bất kỳ việc gì mới.

Ngoài ra, Ganesha còn được coi là một vị thần bảo vệ, ngăn chặn tai họa và mang lại may mắn. Đầu voi của cậu ấy được cho là có khả năng nhìn thấy xa và nghe thấy tốt, giúp bảo vệ sự an toàn cho con người.

Ganesha thường được mô tả như là một vị thần vui vẻ, thân thiện và hóm hỉnh. Hình ảnh đầu voi cũng phản ánh sự sáng tạo, đa dạng trong văn hóa và tín ngưỡng của Ấn Độ, mang theo nhiều ý nghĩa, giá trị tâm linh.

Bức tượng mang những đặc điểm về phong cách Tháp Mẫm, được tạo ra vào khoảng thế kỷ XII - XIII, trong quá trình phát triển của nghệ thuật điêu khắc Champa. Bên cạnh đó, tượng Ganesha tại Bảo tàng Điêu khắc Chăm Đà Nẵng là một hiện vật quan trọng chứng tỏ sự tiếp nhận sớm của đạo Hindu vào vương quốc Chăm Pa. Đây là những hiện vật gốc, có hình thức độc đáo và mang giá trị đặc biệt, là minh chứng tiêu biểu cho nghệ thuật tôn giáo của Champa qua các thời kỳ lịch sử.

Bảo vật quốc gia được bảo hiểm triệu đô

Vào ngày 31/12/2020, tượng Ganesha đã được Thủ tướng Chính phủ ký quyết định công nhận là bảo vật quốc gia trong đợt thứ 9. Bức tượng không chỉ có giá trị văn hóa và tâm linh mà còn được các bảo tàng nổi tiếng trên thế giới mượn về để trưng bày trong các triển lãm quy mô lớn. Mỗi khi được mang ra nước ngoài, bảo vật quốc gia này đều được bảo hiểm với giá trị gần 1 triệu USD. Điều này cho thấy giá trị đặc biệt của bức tượng này.

Năm 2005, hiện vật này đã được mang sang Pháp để trưng bày tại Bảo tàng Quốc gia nghệ thuật châu Á Guimet, Paris với giá trị bảo hiểm là 800.000 USD (tương đương khoảng 24 tỷ đồng theo tỷ giá hiện tại) theo cam kết hợp đồng bảo hiểm của Pháp. Năm 2014, tượng này cũng được mang sang Mỹ để triển lãm tại Bảo tàng Metropolitan, New York với giá trị bảo hiểm 800.000 USD (tương đương khoảng 24 tỷ đồng theo tỷ giá hiện tại) theo cam kết bảo hiểm của Mỹ.

Với sự kết hợp giữa huyền thoại, ý nghĩa và giá trị văn hóa, tượng Ganesha tại Bảo tàng Điêu khắc Chăm Đà Nẵng không chỉ là một tác phẩm nghệ thuật mà còn là một phần của di sản văn hóa Chăm Pa. Bảo tàng Điêu khắc Chăm Đà Nẵng (quận Hải Châu) hiện lưu giữ và trưng bày 6 Bảo vật Quốc gia cùng hơn 2.000 hiện vật lớn nhỏ của nền văn hóa Chămpa.

Tổng hợp