Đường ngang đường sắt (còn gọi là giao cắt đồng mức giữa đường sắt và đường bộ) là nơi mà đường bộ cắt ngang đường sắt tại cùng một mặt phẳng, không có cầu vượt hay hầm chui. Ở Việt Nam, các điểm giao cắt kiểu này rất phổ biến, đặc biệt tại khu vực dân cư, khu công nghiệp, nơi có đường sắt chạy qua.
Đường ngang là “nút giao” quan trọng đảm bảo sự lưu thông giữa đường sắt và đường bộ. Nếu được tổ chức tốt, nó vừa bảo đảm cho tàu hỏa vận hành đúng lịch trình, vừa giúp phương tiện đường bộ qua lại an toàn, không gây ùn tắc. Đây cũng là điểm để cơ quan chức năng kiểm soát, giám sát việc tuân thủ luật giao thông của người dân. Chính vì vậy, để nâng cao mức độ an toàn và thống nhất trên phạm vi cả nước, Bộ Xây dựng đã ban hành QCVN 104:2025/BXD – Quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về hệ thống thiết bị phòng vệ đường ngang cảnh báo tự động đặt ra những yêu cầu chặt chẽ hơn nhằm nâng cao an toàn giao thông tại các điểm giao cắt giữa đường sắt và đường bộ.
Theo quy định, hệ thống thiết bị phòng vệ đường ngang cảnh báo tự động bao gồm cần chắn, đèn tín hiệu, chuông hoặc loa cảnh báo, tủ điều khiển, thiết bị phát hiện tàu và thiết bị giám sát tập trung. Những thiết bị này phối hợp để cảnh báo người tham gia giao thông khi có đoàn tàu sắp đến, giúp giảm nguy cơ va chạm và tai nạn.
Hệ thống thiết bị phòng vệ đường ngang cảnh báo tự động cần đáp ứng quy chuẩn. Ảnh minh họa
QCVN 104:2025/BXD đưa ra hàng loạt yêu cầu kỹ thuật mới. Hệ thống phát hiện tàu phải có tối thiểu hai cảm biến dự phòng để bảo đảm hoạt động ổn định. Nguồn điện và ắc quy dự phòng phải duy trì vận hành thiết bị ít nhất 12 giờ khi mất điện lưới, đồng thời bảo vệ quá áp, quá tải, ngắn mạch và tự sạc. Hệ thống cảnh báo phải tự động kích hoạt bằng đèn đỏ nháy luân phiên và chuông hoặc loa trước khi cần chắn hạ xuống. Khoảng thời gian từ lúc đèn nháy và chuông reo đến khi cần chắn hạ xuống không vượt quá 12 giây để kịp thời cảnh báo người đi đường.
Đặc biệt, quy chuẩn yêu cầu mỗi đường ngang lắp đặt thiết bị cảnh báo tự động phải có tối thiểu hai camera quan sát hai hướng đường bộ dẫn tới đường ngang. Dữ liệu hình ảnh và trạng thái thiết bị được truyền về trung tâm giám sát, lưu trữ ít nhất 30 ngày, hỗ trợ giám sát đồng thời nhiều đường ngang qua mạng có dây hoặc không dây. Đây là điểm mới giúp cơ quan quản lý tăng cường theo dõi, phát hiện sự cố kịp thời.
Quy chuẩn mới áp dụng cho tất cả tổ chức, cá nhân thiết kế, cung cấp, lắp đặt, nghiệm thu, vận hành và bảo trì thiết bị phòng vệ đường ngang cảnh báo tự động. Các dự án đường ngang đã được phê duyệt trước ngày 1/1/2026 vẫn được tiếp tục thực hiện theo thiết kế ban đầu nhưng phải tuân thủ các yêu cầu chung về vận hành, bảo trì. Khi sửa chữa, thay thế thiết bị, nếu chưa áp dụng được phương pháp thử chi tiết mới thì vẫn phải đáp ứng các yêu cầu kỹ thuật chung để bảo đảm an toàn.
Việc ban hành QCVN 104:2025/BXD mang lại nhiều lợi ích quan trọng. Quy chuẩn này giúp tiêu chuẩn hóa thiết bị, kiểm soát chất lượng đồng bộ trên phạm vi toàn quốc, nâng cao độ tin cậy của hệ thống cảnh báo, qua đó giảm thiểu tai nạn tại các đường ngang – vốn là điểm nóng về an toàn giao thông. Cảnh báo sớm, tự động và ổn định giúp người tham gia giao thông có đủ thời gian dừng lại trước khi đoàn tàu tới.
Tuy nhiên, để thực hiện quy chuẩn mới cần có sự đầu tư lớn trong việc nâng cấp các đường ngang chưa được trang bị hoặc đang sử dụng hệ thống cũ, đồng thời đòi hỏi nguồn lực kỹ thuật cao cho công tác bảo trì, giám sát thường xuyên, nhất là tại khu vực vùng sâu, vùng xa. Yêu cầu về nguồn điện dự phòng và camera giám sát cũng đặt ra thách thức cho các đơn vị thi công, quản lý trong việc bảo đảm chất lượng, tiến độ.
QCVN 104:2025/BXD được coi là bước tiến quan trọng trong hiện đại hóa hệ thống phòng vệ đường ngang, thể hiện cam kết của Nhà nước trong việc nâng cao chuẩn mực kỹ thuật, áp dụng công nghệ cảnh báo tự động và kiểm soát chất lượng thiết bị. Khi quy chuẩn chính thức có hiệu lực, sự phối hợp chặt chẽ giữa cơ quan quản lý, doanh nghiệp cung cấp thiết bị, đơn vị xây dựng, lắp đặt và người dân sẽ là yếu tố then chốt để giảm thiểu tai nạn, bảo đảm an toàn giao thông trên toàn tuyến đường sắt quốc gia.