Trưng bày tranh minh họa ‘Lục Vân Tiên’ từ thế kỷ 19

Triển lãm khai mạc tối 13/1 tại Trung tâm văn hóa Pháp tại Hà Nội với mục đích giới thiệu tới công chúng những bức tranh dân gian quý của Việt Nam. Các ảnh trưng bày đều chụp từ tác phẩm Kỹ thuật của người An Nam (Henri Oger), Tranh dân gian (Maurice Durand) và tranh minh họa Lục Vân Tiên.

Nếu như Kỹ thuật của người An Nam đã được xuất bản với ba thứ tiếng Anh, Pháp, Việt; công trình Tranh dân gian của Maurice Durand cũng được phát hành bản tiếng Pháp, thì bộ tranh minh họa truyện thơ Lục Vân Tiên chưa từng được công bố trước công chúng đương đại.

Tác phẩm Lục Vân Tiên của Nguyễn Đình Chiểu đã được dịch sang tiếng Pháp từ năm 1864, đăng trên tạp chí Journal Asiatique, sau đó Trương Vĩnh Ký và Abel des Michels cũng dịch bản thơ chữ Nôm ra tiếng Pháp năm 1883. Đầu những năm 1890, ông Eugène Gibert – một sĩ quan hải quân người Pháp mê văn hóa Việt Nam và Đông Dương – đã thuê người thực hiện những bức tranh minh họa tác phẩm Lục Vân Tiên. 

Trở về Pháp, Gibert tặng lại tác phẩm này cho Viện Hàn lâm Văn khắc và Mỹ văn Pháp vào ngày 26/5/1899. Trong suốt hơn một thế kỷ, tài liệu này được lưu giữ và lãng quên. Giữa năm 2011, Giáo sư Phan Huy Lê được phong Viện sĩ Thông tấn Viện Hàn lâm Văn khắc và Mỹ văn Pháp. Ông tới Viện để giao lưu vào cuối tháng 11/2011 và đi tham quan khu lưu trữ. Tình cờ Giáo sư Phan Huy Lê phát hiện ra bản thảo về truyện Lục Vân Tiên mang số hiệu MS3816 nằm trong thư viện mà bao lâu nay gần như chưa có ai đọc và nghiên cứu. Như một nàng công chúa ngủ trong rừng, bản tranh minh họa Lục Vân Tiên hội tụ vẻ đẹp hoàn hảo của tranh dân gian ngay lập tức được các chuyên gia nghiên cứu. 

Trong lời bình chú khi tặng bản sách độc nhất vô nhị này cho Viện Hàn lâm Pháp, Eugène Gibert viết: “Đây là diễn giải của một họa sĩ về một truyện thơ của người An nam… Trong hai năm ở Huế, tôi đã thuê một người bản xứ tên là Lê Đúi Trạch, biệt danh là Thó, tuổi đáng kính, họa sĩ tô chữ trang trí cho triều đình, vẽ minh họa cho câu chuyện tình yêu giữa chàng thư sinh Lục Vân Tiên và người vợ đã hứa hôn chung thủy Kiều Nguyệt Nga”. Gilbert cũng kể lại những yêu cầu mình đưa ra cho họa sĩ thực hiện: “Trình bày một cách trung thực nhất các nhân vật; tất cả các con vật, mọi cỏ cây, mọi nghi lễ về đời sống cá nhân và cộng đồng có thể, mọi thứ của cuộc sống”. Gibert cũng bày tỏ nếu ông được gọi tới làm việc tại Đông Dương lần nữa, ông sẽ thuê người minh họa cho Truyện Kiều của Nguyễn Du.

Theo ông Pascal Bourdeaux – người đang thực hiện dự án nghiên cứu, số hóa và xuất bản tác phẩm tranh minh họa Lục Vân Tiên – thì bản thảo của tác phẩm từ thế kỷ 19 tới nay vẫn được lưu giữ gần như vẹn nguyên. Ông miêu tả về công trình quý giá này: Bản thảo có 1.200 hình màu minh họa. Tác phẩm gồm hai phần: Phần bài viết bằng chữ Nôm được in hai mặt trên 53 tờ giấy rất mỏng và được đánh trang từ phải qua trái. Phần thứ hai là 282 trang, viết bằng chữ trang trí màu, có những tranh khắc trên mộc bản. Các chú giải trong bản thảo đều là do Gibert viết tay.

Là một người có 10 năm nghiên cứu về lịch sử, văn hóa đời sống Nam bộ, ông Pascal đánh giá bản truyện tranh Lục Vân Tiên của Gibert là tác phẩm hoản hảo về hội họa, một bộ tranh và chữ viết tay độc bản quý giá. Không những thế, tác phẩm này còn tiết lộ về tiến trình hội họa Việt Nam thế kỷ 19, cắt nghĩa được nhiều điều về đời sống văn hóa, xã hội Nam bộ, hay các tư tưởng, đạo đức con người Nam bộ được truyền tải trong Lục Vân Tiên…

Hiện Viện Viễn Đông Bác cổ đang nắm tư liệu quý này và thực hiện các công việc bảo tồn, quảng bá. Công việc số hóa độc bản này đang được thực thi và tìm đối tác tài trợ để có thể xuất bản tác phẩm ra ba thứ tiếng Anh, Pháp, Việt.

Hiền Đỗ

Nguồn: vnexpress.net