Sài Gòn xưa qua bưu ảnh và quảng cáo phim

Triển lãm “Sài Gòn, một thế kỷ vàng son” được tổ chức bởi Huỳnh Minh Hiệp - Phó Chánh văn phòng Trung tâm UNESCO Nghiên cứu và Bảo tồn cổ vật Việt Nam (anh cũng là chủ nhân của Cafe Lúa Sài Gòn) cùng với ông Philippe Chaplain - Chủ tịch Di sản quốc gia Pháp - chủ nhân của hàng ngàn bức bưu ảnh về Đông Dương (trong đó có Sài Gòn thời xưa).

Ông Philippe Chaplain tặng poster cho Huỳnh Minh Hiệp.

Từ “thượng vàng, hạ cám”…

Huỳnh Minh Hiệp còn khá trẻ (sinh năm 1972) nhưng anh đã có 13 năm làm việc cho Trung tâm UNESCO về nghiên cứu và bảo tồn cổ vật Việt Nam. Có nhiều điều kiện tiếp cận với hiện vật cổ, biết được giá trị của nó rồi đam mê và cất công sưu tầm. Đến nay, bộ sưu tập của Hiệp đã có trên 5.000 hiện vật xưa, gồm nhiều chủng loại “thượng vàng hạ cám”, như: Ẩm thực: Chai bia “la-de” hiệu Con Cọp, chai nước ngọt đủ loại trước 1975, lon sữa hộp Guigoz, khuôn làm bánh kem Champagne, xe hủ tiếu…; Thư tịch cổ (từ xưa nhất là “Giấy thuế thân” của Mai Văn Hoặt, 18 tuổi, ở Gia Định được làm vào năm 1891(cách đây 127 năm) - cho đến những cuốn sách khổ nhỏ ghi lời thoại, lớp lang của những vở tuồng từ năm 1950-1975); Giao thông: quý nhất là chiếc xe Motobecane của Giám mục Ngô Đình Thục do Khâm sứ Tòa thánh Vatican tại Đông Dương tặng có kèm theo đầy đủ giấy tờ chứng minh và chiếc Motobecane 1938 của viên chức chính quyền vua Bảo Đại, chiếc xe PC tay ga đầu tiên do hãng Honda sản xuất, xe xích lô máy, xe Mobilette 1952, xe Goeben chở phía sau cái thùng chiếu xi-nê lưu động mà bọn con nít Sài Gòn thập niên 1960 rất khoái xem “xi-nê thùng”, rồi vé máy bay Air Vietnam, vé xe đò Sài Gòn - Vĩnh Long…

Phim Les Amant Fugitifs chiếu tại rạp Asam Đakao năm 1935.

Bức ảnh có ghi chú Le Nouvel Hotel de Ville à Saigon được chụp năm 1906 nay là trụ sở UBND TP.HCM.

Tới những tờ poster quảng cáo phim…

Loại hiện vật mà Huỳnh Minh Hiệp quý nhất xen lẫn tự hào bởi nó “không đụng hàng” là những tờ quảng cáo cho các bộ phim Pháp - Việt, thứ mà ngày xưa gọi là “Prồ-gam” (programme), bây giờ gọi là poster. Poster thời xa xưa được in đơn giản, một màu trên loại giấy thô. “Già” nhất trong các tờ poster là mẩu quảng cáo cho bộ phim Les Amant Fugitifs do các tài tử Robert Montgomery và Madge Evans đóng vai chính. Phim được chiếu ở rạp Asam Đakao ở đường Albert (nay là Đinh Tiên Hoàng, Bình Thạnh) năm 1935 (cách đây 83 năm). Cũng tại rạp Asam Đakao đã chiếu bộ phim Bach Florelle Chabichou vào năm 1936 (năm 1956 rạp bị phá để xây cư xá). Rồi poster của phim Coupable chiếu ở rạp Casino năm 1938 với các diễn viên Pierre Blanchar, Madeleine Ozeray, Marguerite Moreno… Thập niên 1950 có poster của những phim như: Serpent du Nil (Con rắn sông Nil) với nữ diễn viên Rhonda Fleming đóng vai Nữ hoàng Ai Cập Cléopâtre và các nam tài tử William Lundigan, Raymond Burr. Ở rạp Việt Long (số 18 đường Audouis - nay là Cao Thắng) chiếu bộ phim Le Proscrit (Tên lưu đày làm vua) do tài tử Anthony Dexter đóng. Rồi tờ quảng cáo loạt phim hài của vua hề Charlot năm 1959. Đặc biệt thông tin trên một poster: “Hoa hậu Điện ảnh kiêm Hoa hậu Thế giới Christianne Martell đầy đủ nét thiên nhiên trong thân hình kiều diễm sẽ sắm vai Eva cùng với Carlos Baena lực sĩ đẹp nhất nam giới trong vai Adam. Cấm trẻ em dưới 16 tuổi không được xem”…

Poster phim “Serpent du Nil “.

Phim Bach Florelle Chabichou chiếu tại rạp Asam Đakao năm 1936.

Và những tấm bưu ảnh

Vì quý mến Huỳnh Minh Hiệp nên ông Philippe Chaplain đã tặng cho anh khoảng 200 tấm bưu ảnh (poster card) trong bộ sưu tập đồ sộ của ông. Đó là những bức ảnh do các quan chức hoặc binh lính người Pháp đã chụp phong cảnh, đường phố và cảnh sinh hoạt của thành phố Sài Gòn từ trên dưới 100 năm trước. Mặt sau bưu ảnh (thỉnh thoảng là ở mặt trước) có thủ bút viết bằng tiếng Pháp chú thích sự kiện trong ảnh, thường thì ghi vắn tắt nhưng cũng có khi là một “bức thư” với chi chít những dòng chữ. Cổ nhất trong số đó là 2 bức ảnh: 1 chụp cảnh một đám cưới, ảnh còn lại chụp Nhà hát Thành phố vào năm 1903 (115 năm trước). Bức ảnh có ghi chú Le Nouvel Hotel de Ville à Saigon được chụp năm 1906 nay là trụ sở UBND TP.HCM. Có bức ảnh chụp Dinh Toàn quyền Pháp tại Đông Dương (sau này bị phá bỏ để xây Dinh Độc Lập), rồi cảnh sinh hoạt ở một chợ bán lúa gạo (1908), xe bò và xe kéo tay ở khu vực Nhà thờ Đức Bà (1909), gánh hàng rong trước Nhà hát (1911), những đứa trẻ ở chợ Sài Gòn, gánh hủ tiếu lưu động (không ghi năm), cảnh đường Catinat vào năm 1918 (cách đây 100 năm, nay là đường Đồng Khởi), ảnh chụp những người Chà (Ấn Độ) vào năm 1912 - họ là chủ ngân hàng, nắm giữ chủ yếu việc kinh doanh ở Sài Gòn xưa… Tất cả đủ cho chúng ta hình dung ra được một thành phố Sài Gòn non trẻ vào những năm đầu thế kỷ 20.

Dinh Toàn quyền Pháp tại Đông Dương.

Dư âm đêm khai mạc triển lãm

Triển lãm “Sài Gòn, một thế kỷ vàng son” được khai mạc vào cuối tháng 9/2018. Đến tham dự ngoài những quan khách Việt Nam còn có sự hiện diện của phu nhân ngài Tổng Lãnh sự Pháp tại TP.HCM, ông Joseph Vigier (Chủ tịch Cộng đồng Pháp tại TP.HCM), ông Philippe Chaplain (Chủ tịch Liên đoàn Di sản Quốc gia Pháp)... Trước đó, chị Thúy Hoa (đại diện Trung tâm Nghiên cứu và Phát triển Điện ảnh Việt Nam) đã đến tham quan và cho biết có nhiều poster phim xưa có trong bộ sưu tập của Huỳnh Minh Hiệp nhưng lại không có trong kho lưu trữ của trung tâm, như poster các bộ phim: Trận phong ba “phim nói tiếng Annam, tài tử toàn là người Việt Nam” (nguyên văn quảng cáo), hoặc phim Cầu song Kwai (phim đoạt 7 giải Oscar, chiếu ở Sài Gòn ngày 14/8/1958 tại rạp chớp bóng Thanh Bình) và thiếu nhiều poster của các bộ phim khác mà Hiệp đang có. Chị Thúy Hoa cũng tặng lại cho Hiệp tờ quảng cáo của phim “Tình Lan và Điệp” (hãng phim Dạ Lý Hương, đạo diễn Lê Dân) đăng trên báo Ngôn Luận trước năm 1975.

Ông Philippe Chaplain cũng đã tặng cho Huỳnh Minh Hiệp 3 poster của các phim do Pháp sản xuất lấy bối cảnh từ Việt Nam, đó là các phim: Saigon, L’amant (Người tình), Indochine (Đông Dương)…

“Sài Gòn, một thế kỷ vàng son” là những tư liệu rất quý hiếm không chỉ về mặt lịch sử mà còn rất giá trị cho những nghiên cứu về điện ảnh, nhiếp ảnh, kiến trúc, thời trang và một nền văn hóa đa tầng của con người và thành phố Sài Gòn thời xa xưa…

Bài & ảnh: Hà Đình Nguyên

Nên đọc

Triển lãm ảnh nghệ thuật “Hải Âu tuổi 28”

Triển lãm nghệ thuật về đồ gia dụng cao cấp gây ấn tượng mạnh

Triển lãm ảnh “Bhutan: Bản giao hưởng bốn mùa”

Lễ công bố website Triển lãm trực tuyến về lịch sử mối quan hệ hợp tác Việt - Nhật