Người tiêu dùng cẩn trọng với sản phẩm bị "tẩy xanh"

Trong những năm gần đây, khái niệm tiêu dùng Xanh ngày càng trở nên quen thuộc với người dân và doanh nghiệp tại Việt Nam. Xu hướng lựa chọn sản phẩm thân thiện với môi trường, ít phát thải, sử dụng nguyên liệu tái chế hoặc có nguồn gốc bền vững đang được khuyến khích và lan tỏa mạnh mẽ. Người tiêu dùng hiện nay sẵn sàng chi trả nhiều hơn cho những sản phẩm gắn nhãn “Xanh,” không chỉ vì lợi ích sức khỏe cá nhân mà còn vì trách nhiệm đối với môi trường và cộng đồng.

Tuy nhiên, bên cạnh những tín hiệu tích cực, thị trường cũng xuất hiện hành vi lợi dụng tâm lý ưa chuộng sản phẩm Xanh để quảng bá thiếu trung thực, được gọi là “quảng cáo Xanh,” “quảng cáo Xanh giả” hay “tẩy Xanh” (Greenwashing).

Theo Ủy ban Cạnh tranh Quốc gia (Bộ Công Thương) thông tin, trong thực tế, doanh nghiệp có thể thực hiện “tẩy Xanh” thông qua nhiều thủ thuật khác nhau, nhưng nhìn chung đều xoay quanh việc cung cấp thông tin sai lệch hoặc gây nhầm lẫn cho người tiêu dùng. Các hình thức này phổ biến ở cả lời quảng cáo, dữ liệu công bố, cũng như cách sử dụng hình ảnh, chứng nhận hoặc biểu tượng.

Người tiêu dùng cẩn trọng với sản phẩm bị "tẩy xanh" (Ảnh: Internet)

Một trong những hình thức “tẩy Xanh” phổ biến nhất là việc doanh nghiệp sử dụng hình ảnh và ngôn từ mơ hồ để tạo cảm giác sản phẩm thân thiện với môi trường. Bên cạnh đó, những lời quảng bá sản phẩm đẹp đẽ thường là “100% tự nhiên” hay “hoàn toàn không phát thải” nhưng thực tế không đạt được.

“Tẩy Xanh” khiến người tiêu dùng phải trả giá cao cho sản phẩm được gắn nhãn “Xanh” nhưng thực tế không thân thiện với môi trường. Hành vi này không chỉ xâm hại quyền lợi tài chính mà còn khiến người tiêu dùng lầm tưởng rằng họ đang bảo vệ môi trường, trong khi giá trị thực tế không tương xứng với cam kết. Đây là hình thức “lợi dụng niềm tin” nguy hiểm, làm méo mó quyết định tiêu dùng.

Theo Ủy ban Cạnh tranh Quốc gia, khi "tẩy Xanh" lan rộng, người tiêu dùng mất niềm tin vào các sản phẩm “Xanh,” kể cả những sản phẩm thực sự có nỗ lực cải thiện môi trường. Điều này dẫn đến sự lẫn lộn giữa sản phẩm thật và giả, doanh nghiệp chân chính bị thiệt thòi, trong khi doanh nghiệp gian dối hưởng lợi từ sự mập mờ. Niềm tin thị trường bị xói mòn làm giảm hiệu quả cạnh tranh và ảnh hưởng đến tiêu dùng bền vững.

Theo các chuyên gia, tẩy xanh sản phẩm gây thiệt hại trực tiếp cho người tiêu dùng như: Làm sai lệch nhận thức và hạn chế quyền được thông tin; suy giảm niềm tin và gây rối loạn thị trường… Hậu quả cuối cùng của tẩy xanh là làm chậm lại tiến trình phát triển bền vững. Khi người tiêu dùng lựa chọn nhầm sản phẩm “xanh giả”, dòng vốn và sự ủng hộ xã hội lại đổ vào những doanh nghiệp làm ăn thiếu trách nhiệm. Điều này khiến các doanh nghiệp thực sự đầu tư cho môi trường khó có cơ hội phát triển, đồng thời gây cản trở cho mục tiêu giảm phát thải, kinh tế tuần hoàn và tiêu dùng bền vững mà Việt Nam đang hướng tới.

Tại Việt Nam hiện chưa có quy định pháp luật điều chỉnh trực tiếp tình trạng “tẩy xanh”, tuy nhiên, các quy định hiện hành vẫn có thể là cơ sở cho các biện pháp pháp lý nhằm ngăn chặn các tuyên bố sai lệch về môi trường.

Trong bối cảnh các chiêu trò “tẩy xanh” ngày càng tinh vi, Ủy ban Cạnh tranh Quốc gia giữ vai trò then chốt trong việc bảo đảm minh bạch thị trường và bảo vệ quyền lợi chính đáng của người tiêu dùng. Ủy ban trực tiếp giám sát, điều tra và xử lý các hành vi quảng cáo sai sự thật, cung cấp thông tin thiếu căn cứ hoặc gây nhầm lẫn liên quan đến tuyên bố môi trường, những hành vi vừa lừa dối người tiêu dùng, vừa tạo lợi thế cạnh tranh không công bằng, làm méo mó thị trường hàng hóa xanh.

Để bảo vệ quyền lợi của mình và tránh bị ảnh hưởng bởi những chiêu trò quảng cáo xanh giả - tẩy xanh, Ủy ban Cạnh tranh Quốc gia khuyến nghị người tiêu dùng cần lưu ý một số điểm sau:

Nâng cao nhận thức và chủ động thực hiện quyền của người tiêu dùng: Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng năm 2023 khẳng định người tiêu dùng có quyền được cung cấp thông tin đầy đủ, chính xác và quyền kiểm tra sản phẩm, dịch vụ trước khi giao dịch. Vì vậy, bên cạnh việc trang bị kiến thức về các quy định pháp luật và thực tiễn thị trường, người tiêu dùng nên chủ động đọc kỹ nhãn mác, kiểm tra thành phần, xuất xứ, yêu cầu người bán cung cấp tài liệu chứng minh tính “xanh” của sản phẩm. Việc thực hiện quyền một cách chủ động không chỉ giúp hạn chế rủi ro cho bản thân mà còn góp phần tạo áp lực buộc doanh nghiệp minh bạch hơn. Bên cạnh đó, người tiêu dùng nên tham khảo thông tin từ các cơ quan nhà nước, tổ chức bảo vệ người tiêu dùng và báo chí chính thống, tránh lệ thuộc hoàn toàn vào quảng cáo từ doanh nghiệp.

Tham gia giám sát và phản ánh hành vi vi phạm: Người tiêu dùng có vai trò quan trọng trong giám sát thị trường. Khi phát hiện dấu hiệu “tẩy xanh”, chẳng hạn như thông tin sai sự thật, chứng nhận mập mờ hoặc hình ảnh quảng cáo gây nhầm lẫn, người tiêu dùng nên chủ động phản ánh tới các cơ quan quản lý nhà nước như Ủy ban Cạnh tranh Quốc gia, các Sở Công Thương địa phương hoặc tổ chức bảo vệ người tiêu dùng. 

Người dân có thể gọi trực tiếp tới tổng đài miễn phí 1800.6838 để được tiếp nhận và hướng dẫn xử lý thông tin. Đây là kênh hỗ trợ chính thức giúp người tiêu dùng phản ánh kịp thời các dấu hiệu vi phạm, đồng thời nhận tư vấn về cách bảo vệ quyền lợi của mình. Việc phản ánh không chỉ bảo vệ quyền lợi cá nhân, mà còn là hành động tham gia vào quá trình thực thi pháp luật, góp phần răn đe doanh nghiệp vi phạm và ngăn ngừa tình trạng lặp lại.

Thực hành tiêu dùng có trách nhiệm: Một trong những cách thiết thực để phòng tránh “tẩy xanh” là thực hành tiêu dùng có trách nhiệm. Người tiêu dùng nên ưu tiên lựa chọn các sản phẩm có chứng nhận chính thức từ cơ quan có thẩm quyền, minh bạch về nguồn gốc và quy trình sản xuất. Ngược lại, cần thận trọng với những sản phẩm chỉ dựa vào bao bì màu xanh, hình ảnh thiên nhiên hoặc khẩu hiệu chung chung như “thân thiện với môi trường” mà không có cơ sở chứng minh. Quyết định mua hàng có trách nhiệm vừa bảo vệ lợi ích của bản thân, vừa tạo sức ép buộc doanh nghiệp phải đầu tư thật sự vào hoạt động bền vững, thay vì chỉ dừng ở những chiến dịch tiếp thị hình thức.

Lan tỏa trách nhiệm cộng đồng: Người tiêu dùng có thể nâng cao hiệu quả bảo vệ quyền lợi không chỉ bằng hành vi cá nhân mà còn thông qua việc lan tỏa thông tin trong cộng đồng. Việc tham gia vào các nhóm, hiệp hội hoặc cộng đồng tiêu dùng xanh để chia sẻ kinh nghiệm nhận diện sản phẩm “xanh giả”, cảnh báo nhau về hành vi vi phạm, đồng thời giới thiệu các sản phẩm minh bạch, đáng tin cậy, sẽ tạo thành sức mạnh tập thể. Khi tiếng nói cộng đồng được nâng cao, doanh nghiệp sẽ chịu áp lực xã hội mạnh mẽ hơn, buộc phải hành xử có trách nhiệm, qua đó góp phần xây dựng một thị trường minh bạch và phát triển bền vững.