Đến Lai Châu 'đạp núi, chơi đồi'

Bức tranh văn hóa đa sắc màu

Nằm ẩn mình giữa trùng điệp núi non hùng vĩ của vùng Tây Bắc, Lai Châu không chỉ nổi tiếng với cảnh quan thiên nhiên tráng lệ mà còn là nơi lưu giữ những giá trị văn hóa độc đáo của các dân tộc thiểu số. Trong số đó, Lễ hội Gầu Tào của người Mông với nhiều nét độc đáo, đang trở thành một điểm nhấn hấp dẫn đối với du khách.

Gầu Tào theo tiếng Mông có nghĩa là “chơi ngoài trời” hay “hội chơi đồi,” ở một số nơi, người Mông còn gọi lễ hội là Say Sán, nghĩa là “đạp núi”.

Các chàng trai, cô gái trình diễn múa khèn trong Lễ hội Gầu Tào tại không gian văn hóa Sin Suối Hồ. Ảnh: Hà Minh Hưng

Xưa kia, Lễ hội Gầu Tào thường do các gia đình người Mông giàu có đứng ra tổ chức, nhằm mong thần linh ban cho năm mới có nhiều con cháu, lúa xếp đầy bồ, ngô treo đầy gác. Dần dần, Gầu Tào trở thành lễ hội vui xuân, cầu phúc truyền thống của cả bản làng, mong cho mưa thuận gió hòa, người người mạnh khỏe, nhà nhà yên vui.

Người Mông mở hội Gầu Tào thường chọn ngày thìn hoặc ngày sửu trong tháng đầu tiên của năm mới. Địa điểm tổ chức lễ hội thường là những bãi đất rộng, bằng phẳng trên đồi cao hoặc sườn núi, nơi được cho là linh thiêng và có tầm nhìn đẹp. Trung tâm của lễ hội là cây nêu cao vút, thường được chọn từ cây sa mu.

Cây nêu phải thẳng đứng, ngọn cây vươn về phía mặt trời mọc và để nguyên cành lá. Trên ngọn cây nêu người ta treo một miếng vải đỏ, là dấu hiệu mời “ma nhà” (tổ tiên) về dự hội cùng vui với con cháu. Đây cũng là biểu tượng của mặt trời, phản ánh tục thờ mặt trời của cư dân nông nghiệp xưa kia. Các vật phẩm cho lễ cúng gồm rượu, một con lợn, hương, giấy bản và đạo cụ múa khèn, gậy sinh tiền...

Trong ngày lễ, những trai bản khỏe mạnh sẽ cùng nhau làm thịt một chú trâu béo để làm cỗ cúng, các cô gái trẻ xúng xính trong điệu múa truyền thống dâng trời.

Lễ hội Gầu Tào gồm 2 phần: Phần lễ với nghi thức cúng khai hội và nghi thức hát lý mở màn, múa nhạc cụ. Người chủ lễ thường là già làng, trưởng bản có uy tín, thay mặt bà con thực hiện nghi lễ huyền bí, linh thiêng.

Phần hội kéo dài suốt ba ngày với nhiều nội dung phong phú, đa dạng, đậm đà bản sắc văn hóa dân tộc Mông: thi văn nghệ, nấu thắng cố, giã bánh giầy. Những cuộc thi bắn nỏ, đánh yến, đánh cù, ném pao, leo cây nêu... không chỉ thể hiện sức mạnh, sự khéo léo của người Mông mà còn là cơ hội để trai gái giao lưu, tìm hiểu và se duyên.

Trong những ngày diễn ra lễ hội, không khí rộn ràng, tưng bừng bao trùm khắp các bản làng. Đồng bào Mông từ khắp nơi đổ về, xúng xính trong những bộ trang phục truyền thống đầy màu sắc, mang theo những nét đặc trưng của từng nhóm Mông Trắng, Mông Hoa, Mông Đen...

Du khách thưởng thức ẩm thực tại không gian văn hóa của người Mông. Ảnh: Hà Minh Hưng

Tiếng khèn, tiếng sáo du dương hòa quyện cùng những điệu múa ô, múa gậy uyển chuyển, những bài hát giao duyên say đắm lòng người, tạo nên một bức tranh văn hóa đa sắc màu. Hai bên đường, một số chiếc lán tạm được dựng lên để làm nơi nghỉ chân, thưởng thức các món ăn dân tộc do những người nông dân miền núi tự tay chế biến từ sản vật của núi rừng...

Điểm nhấn hút du khách

Không chỉ có đồng bào Mông và các dân tộc bản địa, ngày càng có nhiều du khách tìm đến Lễ hội Gầu Tào. Ở đây, họ không chỉ được chiêm ngưỡng những nghi lễ truyền thống, hòa mình vào không khí lễ hội mà còn có cơ hội trải nghiệm cuộc sống, văn hóa của người dân bản địa. Họ có thể cùng tham gia các trò chơi dân gian, thưởng thức những món ăn đặc sản của người Mông như thắng cố, mèn mén, rượu ngô... và tìm hiểu về nghệ thuật thêu thùa, dệt vải thổ cẩm tinh xảo.

Theo ông Trần Quang Kháng, Phó Giám đốc Sở Văn hóa Thể thao & Du lịch (VHTT&DL) tỉnh Lai Châu, trên địa bàn tỉnh đã có 2 di sản được UNESCO công nhận Di sản Văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại là Thực hành Then của người Tày, Nùng, Thái ở Việt Nam và Nghệ thuật Xoè Thái; 11 di sản được Bộ VHTT&DL đưa vào Danh mục di sản văn hóa phi vật thể cấp quốc gia. Các di sản văn hóa này hiện đang được chú trọng bảo tồn, phát huy, nhằm tạo điểm nhấn thu hút khách du lịch trong và ngoài nước đến với địa phương.

Đặc biệt, Lễ hội Gầu Tào đang được coi là một sản phẩm du lịch độc đáo, thu hút du khách trong và ngoài nước, góp phần quảng bá văn hóa và phát triển kinh tế địa phương.

“Lễ hội Gầu Tào là một phần quan trọng trong di sản văn hóa phi vật thể của người Mông, được bảo tồn qua nhiều thế hệ. Trong những năm gần đây, được sự quan tâm của chính quyền và cộng đồng, lễ hội này được nhân rộng, tổ chức thường niên trong nhiều của cộng đồng, làng bản. Các địa phương ở Lai Châu như Phong Thổ, Than Uyên, và thành phố Lai Châu (cũ) đều tổ chức lễ hội Gầu Tào, có thể là quy mô lớn hoặc tái hiện trong các sự kiện văn hóa”, ông Kháng cho hay.

Ông Kháng cho biết thêm, trong bối cảnh du lịch Lai Châu đang trên đà phát triển mạnh mẽ, Lễ hội Gầu Tào ngày càng khẳng định vai trò là một sản phẩm du lịch văn hóa độc đáo, thu hút du khách. Việc khai thác tiềm năng của lễ hội không chỉ giúp quảng bá hình ảnh Lai Châu mà còn góp phần vào việc bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống của người Mông.

Đồng thời, việc phát triển du lịch gắn với Lễ hội Gầu Tào cũng tạo thêm sinh kế cho cộng đồng địa phương. Các hoạt động dịch vụ như lưu trú homestay, bán sản phẩm thổ cẩm, đồ lưu niệm, ẩm thực... mang lại nguồn thu nhập ổn định, khuyến khích người dân tích cực tham gia vào chuỗi giá trị du lịch.

Các cô gái Mông duyên dáng trong ngày hội Gầu Tào. Ảnh: Hà Minh Hưng

Tuy nhiên, để phát triển du lịch bền vững, việc nâng cao nhận thức cho người dân về vai trò của du lịch cộng đồng, đào tạo kỹ năng phục vụ du khách và phát triển cơ sở hạ tầng phù hợp cũng là những yếu tố then chốt.

Lễ hội Gầu Tào của người Mông ở Lai Châu không chỉ là một di sản văn hóa quý giá mà còn rất nhiều tiềm năng trong bức tranh du lịch Việt Nam. Với sự đầu tư mạnh mẽ và định hướng phát triển bền vững, Gầu Tào được kỳ vọng mang văn hóa Mông đến gần hơn với du khách và góp phần vào sự thịnh vượng cho đồng bào Mông ở Lai Châu.