Dù lượn là môn thể thao đòi hỏi sự kết hợp hoàn hảo giữa kỹ năng, kinh nghiệm và thiết bị đạt chuẩn. Trong đó, đai ngồi – bộ phận phi công trực tiếp sử dụng để cố định cơ thể khi bay – giữ vai trò vô cùng quan trọng. Không chỉ là nơi để ngồi, đai còn kết nối người điều khiển với toàn bộ hệ thống cánh dù, dây treo và các thiết bị phụ trợ. Nhờ sự hỗ trợ của đai ngồi, phi công có thể chuyển trọng lượng cơ thể để điều hướng cánh dù, giữ thăng bằng trong dòng khí và đối phó tình huống bất ngờ. Bởi vậy, chất lượng và độ an toàn của đai ngồi luôn được coi là một trong những yếu tố then chốt quyết định mức độ an toàn của chuyến bay.
Đai ngồi hiện nay có nhiều loại, từ các mẫu tối giản cho người mới học đến các thiết kế có túi khí, đệm lưng hoặc vỏ bảo vệ dành cho bay đường dài. Tuy nhiên, không phải mọi sản phẩm trên thị trường đều giống nhau về độ bền, vật liệu hoặc mức an toàn. Để đảm bảo người dùng được tiếp cận thiết bị tin cậy, tiêu chuẩn quốc gia TCVN 14139:2024 (tương đương BS EN 1651:2018) ra đời nhằm thiết lập một bộ yêu cầu chung và phương pháp thử nghiệm chuẩn hóa, giúp kiểm chứng chất lượng đai ngồi trước khi lưu hành.
Tiêu chuẩn này tập trung xác định các yêu cầu cơ bản về vật liệu, kết cấu, khả năng chịu tải, tính năng bảo vệ và tính tương thích của đai ngồi. Trước hết, vật liệu chế tạo phải có khả năng chống mỏi, chống mài mòn và chịu được tác động môi trường phổ biến trong hoạt động bay như nắng, gió, độ ẩm và sự thay đổi nhiệt độ. Điều này đặc biệt quan trọng vì dây đai, vải và đường may thường xuyên chịu lực kéo mạnh, rung lắc, tiếp xúc với cạnh kim loại và có nguy cơ suy yếu dần theo thời gian. Bất kỳ điểm yếu nhỏ nào cũng có thể dẫn đến rách, đứt hoặc giảm khả năng giữ người trong tình huống khẩn cấp.
Đai ngồi dù lượn nên đáp ứng các yêu cầu theo tiêu chuẩn để đảm bảo an toàn. Ảnh minh họa
Kết cấu của đai phải được thiết kế sao cho giữ ổn định cơ thể phi công trong nhiều tư thế bay, hạn chế tối đa nguy cơ tuột dây, gãy khóa hoặc mở khóa nhầm thao tác. Các bộ phận kim loại như móc nối, khóa an toàn và carabiner cần có bề mặt nhẵn, không cạnh sắc để tránh cắt hoặc làm hỏng sợi dây. Mọi chi tiết liên kết phải hoạt động hài hòa, tương thích với các loại cánh dù phổ biến. Nếu đai yêu cầu cấu hình đặc biệt, nhà sản xuất phải nêu rõ trong hướng dẫn sử dụng để tránh người dùng lắp sai.
Một yêu cầu quan trọng khác là sự đầy đủ của hướng dẫn đi kèm sản phẩm. Tiêu chuẩn quy định đai ngồi phải có tài liệu hướng dẫn rõ ràng, liệt kê chi tiết cách đeo, cách điều chỉnh dây đai, giới hạn trọng lượng sử dụng, cách kiểm tra trước khi cất cánh, cảnh báo rủi ro và hướng dẫn bảo dưỡng định kỳ. Đây là cơ sở giúp người dùng nhận diện sớm các dấu hiệu xuống cấp như sờn, rách, nứt khóa hoặc biến dạng dây, từ đó chủ động thay thế và hạn chế rủi ro.
Để bảo đảm đai đáp ứng đầy đủ yêu cầu kỹ thuật, tiêu chuẩn đưa ra một loạt thử nghiệm nghiêm ngặt. Trong thử nghiệm chịu lực tĩnh, đai được đặt dưới tải trọng mô phỏng tương đương hoặc cao hơn nhiều lần khối lượng người dùng. Thiết bị phải giữ được hình dạng và chức năng mà không bị rách, tuột đường may hay gãy khóa. Đây là bài kiểm tra nhằm xác định khả năng chịu đựng của đai khi phi công gặp tải trọng lớn, như lúc cánh dù căng đột ngột hoặc khi xử lý tình huống xoáy gió.
Thử nghiệm va đập được tiến hành bằng cách thả mô hình tải trọng từ độ cao quy định để tạo ra lực sốc. Mục đích là mô phỏng những cú giật mạnh có thể xảy ra khi phi công bung dù dự phòng hoặc khi cánh chính đóng – mở đột ngột. Đai ngồi phải giữ chặt người nộm mà không xảy ra đứt gãy, đồng thời các bộ phận không được biến dạng vượt mức cho phép.
Hệ thống khóa và móc nối cũng phải trải qua thử nghiệm đóng – mở liên tiếp để đánh giá sự ổn định sau quá trình sử dụng lâu dài. Khóa không được kẹt, tự mở hoặc nứt gãy sau khi chịu tác động lặp lại. Đây là điểm đặc biệt quan trọng bởi một khóa an toàn suy yếu có thể dẫn đến tai nạn nghiêm trọng trong quá trình bay.
Các đường may – vốn là bộ phận chịu tải trực tiếp – được thử bằng máy kéo theo lực tối thiểu quy định. Mỗi đường may phải đảm bảo độ bền phù hợp, tránh tình trạng bung chỉ dưới tác động mạnh. Nếu đai có tích hợp đệm bảo vệ lưng hoặc túi khí, các bộ phận này phải được thử khả năng hấp thụ lực để bảo đảm mức giảm chấn nằm trong giới hạn an toàn cho cột sống và vùng hông.
Bên cạnh thử nghiệm, tiêu chuẩn quy định rõ yêu cầu ghi nhãn. Mỗi sản phẩm phải có nhãn bền, thể hiện tên nhà sản xuất, mã sản phẩm, tải trọng tối đa, kích cỡ, năm sản xuất và số hiệu tiêu chuẩn áp dụng. Những thông tin này giúp người dùng nhận diện thiết bị, kiểm tra tương thích và đánh giá thời gian sử dụng còn phù hợp hay không.
Nhìn chung, tiêu chuẩn TCVN 14139:2024 không chỉ giúp thống nhất chất lượng thiết bị trên thị trường mà còn đóng vai trò bảo vệ người chơi, tạo cơ sở cho các nhà sản xuất nâng cao chất lượng sản phẩm theo chuẩn quốc tế. Việc tuân thủ tiêu chuẩn góp phần xây dựng môi trường bay an toàn, chuyên nghiệp và bền vững cho cộng đồng dù lượn tại Việt Nam.