Hậu quả bom mìn, vật nổ sau chiến tranh ở Việt Nam và nhiều quốc gia từng trải qua xung đột vô cùng nặng nề. Ước tính hiện cả nước vẫn còn khoảng 5,6 triệu ha đất ô nhiễm bom mìn, chiếm hơn 17% diện tích, tập trung nhiều ở miền Trung và các tỉnh biên giới. Từ năm 1975 đến nay, bom mìn sót lại đã làm hơn 40.000 người chết và 60.000 người bị thương, trong đó phần lớn là nông dân, phụ nữ và trẻ em khi đi làm đồng, phát rẫy, hoặc vô tình tiếp xúc. Những tai nạn này không chỉ gây tổn thất sinh mạng, thương tật vĩnh viễn mà còn để lại gánh nặng kinh tế – xã hội nặng nề cho gia đình và cộng đồng.
Ngoài tác động trực tiếp đến con người, bom mìn còn khiến nhiều vùng đất bị bỏ hoang, cản trở phát triển kinh tế, xây dựng hạ tầng, thậm chí làm chậm quá trình xóa đói giảm nghèo. Nhiều dự án đầu tư, đặc biệt là hạ tầng giao thông và công nghiệp, phải tốn thêm thời gian và chi phí cho công tác rà phá trước khi khởi công.
Bom mìn tồn lưu rất khó lường, có thể nằm sâu trong đất, bị ăn mòn, hoặc di chuyển theo thiên tai, gây nguy hiểm bất cứ lúc nào. Nếu chỉ rà phá mà không có quy trình quản lý rủi ro chặt chẽ, lực lượng thực hiện sẽ luôn đối mặt với nguy cơ tai nạn, còn cộng đồng thì vẫn chưa được đảm bảo an toàn tuyệt đối. Chính vì vậy, ngày 13/6/2025, Việt Nam chính thức ban hành TCVN 10299-13:2025 – Khắc phục hậu quả bom mìn, vật nổ sau chiến tranh – Quản lý rủi ro trong hoạt động điều tra, khảo sát, rà phá. Đây là phần mới nhất trong bộ tiêu chuẩn TCVN 10299, đặt trọng tâm vào việc xây dựng khung quản lý rủi ro khoa học, đồng bộ và an toàn cho mọi hoạt động khắc phục hậu quả bom mìn còn sót lại sau chiến tranh.
Quản lý rủi ro trong rà phá bom mìn sau chiến tranh nên tuân theo tiêu chuẩn để đảm bảo an toàn. Ảnh minh họa
Tiêu chuẩn này đưa ra chu trình quản lý rủi ro chặt chẽ, bao gồm nhận diện, phân tích, đánh giá, xác định biện pháp kiểm soát và theo dõi, cập nhật. Mọi hoạt động điều tra, khảo sát và rà phá đều phải lồng ghép các bước quản lý rủi ro vào kế hoạch và quá trình triển khai thực tế. Điều này giúp các tổ chức, đơn vị không chỉ xử lý bom mìn hiệu quả mà còn có cơ chế ứng phó khi phát sinh tình huống bất ngờ.
Điểm đáng chú ý là TCVN 10299-13:2025 không tồn tại độc lập mà gắn kết với các tiêu chuẩn khác trong cùng hệ thống. Cụ thể, tiêu chuẩn này liên hệ chặt chẽ với TCVN 10299-11:2025 về quản lý thông tin và TCVN 10299-12:2025 về quản lý chất lượng, tạo nên một khung tổng thể vừa quản lý rủi ro, vừa đảm bảo tính minh bạch và chất lượng của kết quả rà phá. Nhờ đó, toàn bộ quá trình từ khâu chuẩn bị đến bàn giao mặt bằng đều có thể kiểm chứng và giám sát thông qua hồ sơ, dữ liệu đầy đủ.
Về mặt quốc tế, TCVN 10299-13:2025 được xây dựng dựa trên Chuẩn mực quốc tế IMAS 07.14 về quản lý rủi ro trong rà phá bom mìn, vốn được phát triển theo chuẩn ISO 31000:2018 về quản lý rủi ro. Sự tương thích này giúp Việt Nam tiệm cận chuẩn mực quốc tế, tạo thuận lợi trong hợp tác với các tổ chức quốc tế và các chương trình viện trợ nhân đạo trong lĩnh vực khắc phục hậu quả bom mìn.
Trong thực tế, việc áp dụng tiêu chuẩn này sẽ mang lại nhiều giá trị thiết thực. Thứ nhất, an toàn của lực lượng rà phá được nâng cao khi mọi tình huống nguy hiểm đều được dự báo, kiểm soát và có biện pháp xử lý kịp thời. Thứ hai, chất lượng và minh bạch trong hoạt động được củng cố nhờ hệ thống hồ sơ, dữ liệu đầy đủ, giúp quá trình giám sát dễ dàng hơn. Thứ ba, chi phí xã hội và tổn thất do tai nạn được giảm thiểu, tạo hiệu quả kinh tế rõ rệt. Và cuối cùng, việc áp dụng chuẩn quốc tế giúp tăng cường niềm tin, mở rộng cơ hội hợp tác quốc tế, thu hút thêm nguồn lực cho công tác khắc phục hậu quả chiến tranh.
Tiêu chuẩn cũng nhấn mạnh vai trò của cộng đồng trong việc phòng ngừa rủi ro. Quản lý rủi ro không chỉ dừng lại ở hiện trường rà phá mà còn bao gồm truyền thông tới người dân, nâng cao nhận thức để họ biết cách phòng tránh khi sinh sống trong khu vực có nguy cơ bom mìn tồn dư. Đây cũng là điểm kết nối giữa TCVN 10299-13:2025 với TCVN 10299-14:2025 về giáo dục phòng tránh tai nạn bom mìn.
Để đưa tiêu chuẩn đi vào cuộc sống, cần thực hiện đồng bộ nhiều giải pháp. Các tổ chức rà phá phải cập nhật tiêu chuẩn vào quy trình nội bộ, đào tạo đội ngũ về phương pháp nhận diện và xử lý rủi ro, thiết lập hệ thống giám sát rủi ro liên tục. Cán bộ chỉ huy hiện trường và bộ phận giám sát chất lượng cần đặc biệt được trang bị kiến thức để vận hành hiệu quả các quy định mới. Đồng thời, các chương trình truyền thông cộng đồng phải được triển khai rộng rãi, đảm bảo người dân hiểu rõ mức độ nguy hiểm và cách ứng phó an toàn.
Với việc ban hành TCVN 10299-13:2025, Việt Nam tiếp tục khẳng định quyết tâm xây dựng môi trường an toàn, lành mạnh, khắc phục hậu quả chiến tranh bằng cách tiếp cận hiện đại, minh bạch và bền vững. Đây không chỉ là bước tiến về mặt kỹ thuật trong quản lý rủi ro, mà còn là một hành động nhân đạo, góp phần bảo vệ tính mạng, an toàn của cộng đồng và thúc đẩy phát triển kinh tế – xã hội.