Thành cổ 200 tuổi có diện tích hơn 500.000m2, là thành cổ đầu tiên của Việt Nam được xây dựng theo hình lục giác

Thành cổ Bắc Ninh là một công trình kiến trúc nghệ thuật quân sự tiêu biểu của tỉnh Bắc Ninh, được xây dựng vào đầu triều Nguyễn niên hiệu Gia Long năm thứ 4 (1805), trên địa phận các làng Đỗ Xá, huyện Võ Giàng (nay thuộc phường Ninh Xá); làng Hòa Đình, huyện Tiên Du (nay thuộc phường Võ Cường) và làng Yên Xá, huyện Yên Phong (nay thuộc phường Vệ An), các địa danh trên nay đều thuộc TP Bắc Ninh.

Theo GS-TS Đỗ Văn Ninh, tác giả sách “Thành cổ Việt Nam”, thành Bắc Ninh là ngôi thành cổ đầu tiên của Việt Nam được xây dựng theo đồ án hình lục giác. Về kiến trúc, thành Bắc Ninh là một trong bốn tòa thành đẹp nhất vùng Bắc Kỳ lúc bấy giờ.

Thành có diện tích 545.000m2, tường cao 9 thước đắp bằng đất đá, sau thay bằng gạch đá, xung quanh có hào nước sâu bao bọc. Thành cổ Bắc Ninh có sắp xếp các bộ phận gồm Doanh trấn thủ, Đài bác vọng, Kho thuốc súng...

Thành có 4 cổng, mỗi cổng đều có cầu đi qua hào. Cổng chính của thành gọi là Cổng Tiền, Cổng phụ, gọi là Cổng Hậu. Thành còn được bao bọc bởi lớp hào rộng và sâu. Do chiến tranh và sự xâm lấn của con người trong nhiều năm qua đã làm cho di tích bị xuống cấp nghiêm trọng. Ngày nay, dấu tích còn lại của thành cổ Bắc Ninh là ba cổng thành, một phần bờ thành và dãy hào sâu, hai khẩu súng thần công, trong đó nổi bật là cổng tiền với đài gác vọng, cột cờ cao gần 20m.

Trong lịch sử đấu tranh của dân tộc Việt Nam, thành Bắc Ninh từng là một vị trí quân sự đặc biệt quan trọng, nằm trong tuyến phòng thủ phía Bắc, bảo vệ Thủ đô, ngăn chặn các đạo quân xâm lược trước cửa ngõ Kinh thành Thăng Long. Đây cũng là một trung tâm chính trị, quân sự, là lỵ sở của trấn Kinh Bắc (nay là tỉnh Bắc Ninh). Thành cổ Bắc Ninh cũng là nơi ghi dấu những sự kiện gắn với quá trình phát triển của tỉnh và phong trào cách mạng của tỉnh Bắc Ninh do Đảng ta lãnh đạo.

Với những giá trị đặc biệt độc đáo về nghệ thuật kiến trúc, ngày 24/1/1981, thành cổ Bắc Ninh được UBND tỉnh Hà Bắc (cũ) xếp hạng Di tích lịch sử, kiến trúc nghệ thuật tiêu biểu. Ngày 29/3/2005, HĐND TP Bắc Ninh đã có Nghị quyết số 23/NQ-HĐND về việc bảo vệ và phát huy giá trị di tích lịch sử thành cổ Bắc Ninh. Toàn bộ khuôn viên thành cổ Bắc Ninh hiện nay do Trường Sĩ quan chính trị (Bộ Quốc phòng) quản lý, sử dụng.