Ngành điều đang đối mặt với sự canh tranh gay gắt

Đó là việc cho phép nhập khẩu điều nhân vào Việt Nam mà không áp dụng kèm theo các biện pháp bảo vệ ngành chế biến điều trong nước.

Cụ thể, Vinacas cho biết 2 tháng đầu năm nay, đã có hơn 10.158 tấn điều nhân được nhập vào Việt Nam, tương đương gần 44.000 tấn hạt điều thô.

Còn năm 2022, theo số liệu từ Tổng cục Hải quan, đã có 78.583 tấn được nhập vào Việt Nam, tương đương gần 350.000 tấn hạt điều thô.

“Số lượng nhập khẩu này lớn hơn tổng sản lượng điều thô do Việt Nam sản xuất trong 1 năm” - Vinacas cho hay.

Theo ông Bạch Khánh Nhựt, Phó Chủ tịch Vinacas, mặc dù nhiều năm qua Việt Nam dẫn đầu chuỗi cung ứng, chuỗi giá trị điều toàn cầu nhưng vị thế đó của Việt Nam đang bị lung lay trầm trọng do việc cho phép nhập khẩu điều nhân vào Việt Nam mà không áp dụng kèm theo các biện pháp bảo vệ ngành chế biến điều trong nước.

Hiện các nước trồng điều ở châu Phi phát triển công nghiệp chế biến điều, giảm dần xuất điều thô. Vì vậy, họ đưa ra nhiều chính sách ưu đãi, hỗ trợ để thu hút đầu tư các nhà máy chế biến điều. Đồng thời, với điều thô xuất khẩu, họ quy định và giám sát chặt giá xuất khẩu tối thiểu, áp mức thuế xuất khẩu cao. Nhưng với điều nhân xuất khẩu, họ miễn thuế. Trong khi đó, cả điều thô và điều nhân khi nhập vào Việt Nam để chế biến, xuất khẩu đều được miễn thuế.

Vinacas đánh giá chính sách của nhà nước hai bên như vậy dẫn đến sự bất bình đẳng trong thương mại giữa doanh nghiệp chế biến hai nước. Việc tạo điều kiện để điều nhân từ châu Phi nhập khẩu vào Việt Nam chẳng những không đem lại lợi ích gì cho đất nước mà còn đem đến những nguy cơ lớn đối với toàn ngành điều Việt Nam và ảnh hưởng lớn đến kinh tế - xã hội của Việt Nam.

Hiện Việt Nam chỉ thực hiện 1 đến 3 công đoạn cuối (khoảng 20% toàn dây chuyền chế biến nếu tính từ điều thô), thậm chí chỉ đóng gói vào bao bì mới nên giá trị gia tăng không lớn.

Vinacas phân tích, nếu để phương thức kinh doanh này phát triển, các doanh nghiệp chế biến lớn của Việt Nam để tồn tại cũng sẽ chuyển hướng. Từ đó, phải thu hẹp sản xuất theo hướng tập trung vào vài công đoạn cuối, bỏ phí đi phần lớn dây chuyền hiện đại đã đầu tư (mỗi nhà máy hiện đại thường phải đầu tư từ 100 đến 500 tỷ đồng). Nhiều công nhân, người lao động sẽ mất việc làm.

Ngược lại, các công ty hiện tại ở châu Phi thông qua Việt Nam bán được hàng, có lợi nhuận cao sẽ tiếp tục đầu tư. Các công ty khác cũng đầu tư những nhà máy mới. Công nghiệp chế biến điều của các nước này sẽ phát triển mạnh từ chính sự dễ dãi của thị trường Việt Nam và sự không công bằng trong cạnh tranh giữa doanh nghiệp chế biến tại châu Phi và Việt Nam.

Từ đó, các nhà máy này sẽ chặn dần nguồn nguyên liệu hạt điều thô của các nhà máy Việt Nam để đáp ứng nhu cầu chế biến tại chỗ, khiến các nhà máy nhỏ và vừa Việt Nam phá sản. Tiếp đến, họ vươn lên nắm vững công nghệ, thiết bị, nâng cao chất lượng và giành chiếm dần thị trường điều nhân thế giới.

Nhân điều nhập khẩu vào Việt Nam sau đó xuất khẩu sẽ cạnh tranh trực tiếp với hạt điều thô trong nước, do giá thành chế biến, nhập khẩu không cao nên dễ dàng điều chỉnh giá bán. Điều này sẽ khiến giá điều thô trong nước chịu áp lực giảm lớn.

Để tháo gỡ vấn đề này, Vinacas kiến nghị Bộ Công thương chủ trì, cùng các bộ, ngành liên quan hỗ trợ tìm giải pháp, ban hành các biện pháp phòng vệ thương mại để bảo vệ ngành điều trong nước.

Vinacas cũng kiến nghị một số giải pháp như các Bộ, ngành liên quan có thể tiến hành đàm phán, ký các hiệp định song phương với từng nước về miễn thuế xuất nhập khẩu với hàng hóa của nhau, trong đó có việc bạn miễn thuế với điều thô xuất khẩu sang Việt Nam. Như vậy, ta sẽ không cần phải thay đổi các quy định hiện hành.

Trường hợp nếu đối tác không đồng thuận, Vinacas kiến nghị áp dụng nguyên tắc “có đi có lại” trong quan hệ quốc tế để không miễn thuế nhập khẩu với nhân điều nhập khẩu vào Việt Nam; áp thuế xuất 25% với hạt điều đã bóc vỏ (Mã 0801.32.00), theo Biểu thuế nhập khẩu ưu đãi ban hành kèm theo Nghị định 57/2020/NĐ-CP ngày 10/07/2020; áp giá nhập khẩu tối thiểu đối với nhân điều nhập khẩu vào Việt Nam.