Dự án kênh đào khổng lồ 1,7 tỷ USD đi qua 4 tỉnh có nguy cơ làm thay đổi dòng chảy sông Mekong

Ngày 19/5/2023, Hội đồng Bộ trưởng Campuchia đã phê chuẩn dự án Hệ thống Logistics và Điều hướng Tonle Bassac, còn gọi là kênh đào Funan Techo, sau khi hoàn tất 26 tháng nghiên cứu với sự tham gia của các chuyên gia môi trường, xã hội, kỹ thuật.

Kênh đào dài khoảng 180km, nối từ Prek Takeo trên sông Mekong đến Prek Ta Ek và Prek Ta Hing trên sông Bassac, sau đó đổ ra Vịnh Thái Lan ở tây nam Campuchia. Kênh đào đi qua 4 tỉnh gồm Kandal, Takeo, Kampot và Kep, hai bên có khoảng 1,6 triệu người sinh sống.

Khúc đầu sông Mekong gần Prek Takeo, Campuchia.

Kênh dự kiến có chiều rộng 100m ở thượng nguồn, 80m ở hạ nguồn, sâu 5,4m, gồm độ sâu điều hướng (navigation depth) 4,7m và biên an toàn 0,7m, cho phép tàu hàng tải trọng toàn phần lên đến 3.000 tấn đi qua vào mùa khô, 5.000 tấn vào mùa mưa. Kênh có hai làn, các phương tiện có thể ra vào và tránh nhau an toàn.

Dự án có chi phí ước tính 1,7 tỷ USD, gồm ba đập đường thủy, 11 cầu và 208km đường hai bên, dự kiến doTập đoàn Cầu đường Trung Quốc CRBC thực hiện theo hình thức xây dựng - vận hành - chuyển giao. Hình thức này cho phép bên thi công vận hành và thu lợi nhuận trong khoảng 50 năm.

Việc thi công xây dựng kênh đào Techo Funan dự kiến ​​sẽ bắt đầu vào cuối năm 2024 sau khi CRBC đạt được thỏa thuận trong khuôn khổ sáng kiến Vành đai và Con đường. Dự kiến, kênh đào này mất khoảng 4 năm để hoàn thành.

Tháng 7/2023, Campuchia thiết lập ủy ban liên bộ để triển khai dự án. Tháng 10 cùng năm, giới chức Campuchia ký thỏa thuận cho phép CRBC nghiên cứu tính khả thi của dự án.

Tuy nhiên, Mỹ đang yêu cầu Campuchia minh bạch hơn về dự án kênh đào này. Các nhà quan sát phía Mỹ cho rằng, kênh đào này có thể được sử dụng để tăng cường sự hiện diện quân sự của Trung Quốc tại Campuchia, nguy cơ đe dọa an ninh tiềm tàng cho các nước láng giềng trong khu vực Đông Nam Á. 

Cũng có ý kiến cho rằng, dự án có nguy cơ làm thay đổi dòng chảy của sông Mekong. Các nghiên cứu do Chương trình Đông Nam Á thuộc Trung tâm Stimson, trụ sở tại Mỹ, tiến hành cho thấy kênh đào khi được xây dựng sẽ đóng vai trò như một con đập, ngăn nước từ thượng nguồn chảy tới những khu vực quan trọng ở hạ nguồn sông Mekong. Việc chuyển hướng dòng chảy từ sông Mekong vào kênh đào Funan Techo có thể tạo ra vùng trũng ngập ở phía Bắc con kênh và vùng khô hạn ở phía Nam. Điều đó sẽ tác động đáng kể đến các hoạt động nông nghiệp, đe dọa môi trường sống của các loài sinh vật trong khu vực.

Quá trình thi công cũng đòi hỏi phải di dời lượng lớn trong 1,6 triệu dân hiện sinh sống dọc hai bên kênh đào dự kiến. Điều này sẽ tạo ra nhiều gián đoạn, bất tiện cho nhiều cộng đồng dân cư.

Trả lời về vấn đề này, Ủy ban sông Mêkong khẳng định trên tờ Tin tức Cambojanews rằng, dự án sẽ “không có tác động đáng kể nào đến dòng chảy hàng ngày và lượng dòng chảy hàng năm của hệ thống sông Mekong” cũng như những tác động tối thiểu đến xã hội và môi trường. 

Chủ tịch Thượng viện Campuchia - Ông Hunsen cũng cho biết “Cơ sở hạ tầng quan trọng này tạo điều kiện thuận lợi cho các hoạt động nông nghiệp bằng cách cung cấp nước cho trồng trọt, quản lý nước tốt trong mùa mưa và tăng sản lượng cá nước ngọt cùng nhiều lợi ích khác”.

Kênh đào Funan Techo sẽ giúp giảm thời gian và chi phí vận chuyển hàng hóa, thiết lập các cửa ngõ logistics và thương mại, tạo thêm việc làm, thúc đẩy quy hoạch, đô thị hóa và phát triển thị trường bất động sản, phát triển "cực kinh tế thứ tư" của nước này.