Yên Bái là một tỉnh miền núi thuộc các tỉnh trung du và miền núi phía Bắc, có diện tích đất tự nhiên 689.267 ha, dân số 847.245 người, có điều kiện khí hậu đa dạng, thích hợp với nhiều loại cây trồng, đặc biệt là một số loại cây ăn quả như vải, nhãn, cây có múi. Với điều kiện khí hậu Á nhiệt đới, có mùa đông lạnh và khô thích hợp cho cây vải phân hoá mầm hoa (tháng 12 đến tháng 01 năm sau), đây chính là điều kiện quan trọng để cây vải sinh trưởng và phát triển tốt trên địa bàn tỉnh Yên Bái. Hiện nay, diện tích cây vải trên địa bàn tỉnh Yên Bái có 302,79 ha, diện tích đang cho thu hoạch là 276,66 ha, năng suất trung bình đạt 33,03 tạ/ha, sản lượng thu hoạch đạt 913,81 tấn. Diện tích trồng phân bố ở 8/9 huyện thị trên địa bàn tỉnh, tập trung nhiều ở huyện Yên Bình 65,85 ha, huyện Văn Chấn 54,6 ha, Lục Yên 80,69 ha, thị xã Nghĩa Lộ 31,32 ha, huyện Văn Yên 27,11 ha, thành phố Yên Bái 4,5 ha, huyện Mù Cang Chải 0,22 ha (theo Niêm giám thống kê tỉnh Yên Bái năm 2023) và chưa có số liệu thống kê về cơ cấu giống vải của tỉnh Yên Bái, diện tích vải vẫn còn ở quy mô nhỏ lẻ, manh mún, năng suất chất lượng thấp chưa đáp ứng được nhu cầu của thị trường và chưa trở thành cây chủ lực trong cơ cấu giống cây ăn quả của tỉnh.
Lãnh đạo Ứng dụng, kỹ thuật, thông tin khoa học và công nghệ thăm quan vườn đầu dòng vải chín sớm PH40 của Viện Khoa học kỹ thuật Nông lâm nghiệp miền núi phía Bắc
Để nâng cao năng suất chất lượng cây vải, trước tiên phải có giống tốt và phù hợp với vùng. Giống vải chín sớm PH40 là giống đã được khảo nghiệm đánh giá, được chọn lọc từ các vườn sản xuất tại xã Phú Hộ, tỉnh Phú Thọ, thích nghi tốt với điều kiện tự nhiên của các tỉnh miền núi phía Bắc và được Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn công nhận là giống chính thức (Quyết định số 5070/QĐ-BNN-TT ngày 31/12/2019 của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn về việc công nhận giống cây trồng nông nghiệp mới). Một số đặc điểm nông sinh học chủ yếu của giống vải chín sớm PH40: Chín sớm hơn giống vải thiều chính vụ khoảng 20 - 30 ngày, phổ thích nghi rộng, sinh trưởng khỏe (cây 5 tuổi có chiều cao trung bình 2,81 m; đường kính tán 3,85 m), phát sinh 3 đợt lộc/năm; thời gian ra hoa tập trung từ 10/1 đến 12/1 hàng năm; thời gian thu hoạch tập trung từ 20/5 - 25/5, năng suất thực thu trung bình 58,9 kg/cây 12 - 15 tuổi; quả to dao động từ 18 - 20 quả/kg (50 - 55 gam), chất lượng tương đối tốt (độ brix 17,5%, đường tổng số 12,3%, vitamin 20,5 mg/100 gam và chất khô 22,7%).
Giống vải chín sớm PH40 có nhiều ưu điểm nổi trội hơn so với giống vải khác, cụ thể là so sánh với giống vải chín sớm Hùng Long thì giống vải PH40 sinh trưởng khỏe, quả to, quả hình tim, vỏ quả khi chín có màu đỏ nhung, cùi dày, hạt nhỏ, vị ngọt, mẫu mã quả đẹp, tiềm năng năng suất cao, chất lượng tốt. Theo kết quả nghiên cứu về một số đặc điểm nông sinh học chủ yêu của giống vải chín sớm PH40 so với giống vải chín sớm Hùng Long trên cây vải 12 - 15 tuổi cho thấy: Đặc điểm về hoa, tỷ lệ hoa cái giống PH40 đạt 11,8% cao hơn giống Hùng Long đạt 10,7%. Các chỉ tiêu quả, hạt giữa 2 giống có sự khác biệt khá rõ rệt, trong đó giống PH40 có các trị số lớn hơn giống Hùng Long. Giống PH40 có chiều cao quả đạt 5,56 cm, đường kính quả 4,77 cm, khối lượng quả 54,86 gam, tỷ lệ phần ăn được 71,08%, trong khi đó ở giống Hùng Long các chỉ tiêu này chỉ đạt 4,21 cm; 4,15 cm; 35,71 gam và 70,05%.
Trong những năm gần đây, giống vải này đã được thử nghiệm và mang lại hiệu quả kinh tế cao tại nhiều địa phương như Phú Thọ, Tuyên Quang, Bắc Giang, Quảng Ninh, Hải Dương. Tại Phú Thọ quả vải PH40 đã đáp ứng được yêu cầu của người tiêu dùng và thị trường nên giá bán tại Phú Thọ trong thời gian qua cũng khá cao, dao động từ 30.000 - 50.000 đồng/kg. Tuy nhiên, giống vải chín sớm PH40 được ít người biết đến do diện tích vẫn còn hạn chế và sản lượng còn ít.
Xuất phát từ lợi thế về điều kiện tự nhiên, điều kiện kinh tế - xã hội của tỉnh Yên Bái nói chung, của huyện Văn Chấn, Văn Yên nói riêng và khả năng thích nghi của giống vải chín sớm PH40 đã được trồng tại Yên Bái, Trung tâm Ứng dụng, kỹ thuật, thông tin khoa học và công nghệ tỉnh Yên Bái đề xuất thực hiện Dự án khoa học “Ứng dụng tiến bộ kỹ thuật phát triển giống vải chín sớm PH40 theo hướng sản xuất hàng hoá tại tỉnh Yên Bái”nhằm bổ sung giống vải có năng suất, chất lượng và hiệu quả kinh tế vào cơ cấu giống cây ăn quả của tỉnh. Kết quả đã được Ủy ban nhân dân tỉnh Yên Bái phê duyệt tại Quyết định số 1018/QĐ-UBND ngày 30 tháng 5 năm 2024. Thời gian thực hiện từ năm 2024 đến năm 2027, quy mô triển khai thực hiện là 20 ha tại hai huyện là các xã vùng trong(Thị trấn Sơn Thịnh, xã Suối Bu (thôn Bu Thấp), xã Đồng Khê, thị trấn nông trường Liên Sơn, xã Sơn Lương) của huyện Văn Chấn và các xã vùng thượng huyện (Lang Thíp, Lâm Giang, Châu Quế Thượng, Châu Quế Hạ, An Bình, Đông An) của huyện Văn Yên.
Dự án thành công sẽ góp phần chuyển đổi cơ cấu cây trồng, phát huy lợi thế về điều kiện thổ nhưỡng, khí hậu của địa phương, đa dạng hóa sản phẩm, qua đó làm tăng hiệu quả kinh tế của sản xuất, tăng thu nhập cho người dân. Làm cơ sở nhân rộng một số vùng phát triển cây vải chín sớm PH40, thành một trong những cây có giá trị và có lợi thế ở tỉnh Yên Bái.