Vị trí của kiểm sát viên và luật sư tại phiên tòa: Không chỉ là cái chỗ ngồi

Có nhiều quan điểm trái chiều về vị trí chỗ ngồi của Kiểm sát viên (KSV) và Luật sư (LS) tại phiên toà. Bộ luật Tố tụng hình sự chỉ quy định về tranh tụng tố tụng, chứ chưa quy định về hình thức tổ chức một phiên tòa, vị trí ngồi của Hội đồng xét xử (HĐXX), KSV, Thư ký (TK), LS… Vì chưa có một quy định thống nhất, cụ thể nào về việc bố trí chỗ ngồi phải trái, cao thấp ra sao, cách ngồi thế nào, cho nên ở mỗi nơi, mỗi tỉnh lại có một kiểu bài trí khác nhau.

Khảo sát thực tế ở một số tỉnh phía Nam, phiên tòa được bố trí theo hướng thư ký ngồi giữa, trước mặt HĐXX. Đại diện Viện Kiểm sát (VKS) ngồi ngang hàng với HĐXX chỉ chéo nhau một chút. Ở một vài địa phương, đại diện VKS, HĐXX và TK ngồi ngang hàng nhau. Còn ở Đà Nẵng, đây là địa phương đầu tiên thí điểm sắp xếp KSV ngồi dưới, ngang hàng với LS, chỉ có HĐXX ngồi trên cao…

Ông Lê Thúc Anh, Chủ tịch Liên đoàn Luật sư phát biểu: “Theo tôi, việc bố trí chỗ ngồi của LS (người bào chữa) chưa thống nhất và đặt phía dưới chỗ ngồi của KSV đã không thể hiện được vai trò của bên gỡ tội, đối trọng với KSV là bên buộc tội. Dù chỉ là hình thức nhưng điều này đã ảnh hưởng không nhỏ đối với địa vị pháp lý của LS trong tố tụng.”

Theo ông, tại phiên tòa, KSV thực hiện quyền công tố, chỉ ra hành vi của bị cáo đã phạm vào tội gì và đề nghị mức hình phạt tương ứng. LS thực hiện chức năng bào chữa cho thân chủ là bị cáo, chứng minh bị cáo không phạm tội hoặc làm giảm nhẹ trách nhiệm hình sự cho bị cáo. Căn cứ vào chứng cứ, lập luận và các tình tiết được hai bên buộc tội, gỡ tội đưa ra, HĐXX sẽ xem xét, đánh giá bị cáo có phạm tội hay không, từ đó áp dụng quy định của pháp luật để tuyên một bản án chính xác.

Với tính chất, chức năng như vậy, có thể thấy rằng HĐXX, KSV, LS tại phiên tòa sẽ tạo thành thế kiềng ba chân, hoạt động mang tính độc lập và chế ước lẫn nhau, trong đó bên buộc tội và bên gỡ tội phải được đặt ở vị trí ngang nhau, bình đẳng với nhau để thực hiện tốt nhất chức năng của mình. Một thực tế có thể nhận thấy là tại phiên tòa, do chỗ ngồi của LS được đặt phía dưới chỗ ngồi của KSV nên mới chỉ nhìn vào đã thấy sự bất bình đẳng giữa hai bên. KSV ở phía trên nhìn xuống, nói xuống, trong khi LS thì từ dưới nhìn lên, đối đáp vọng lên, càng thể hiện sự bất bình đẳng giữa hai bên, tạo nên cảm giác như đó không phải là một quá trình tranh tụng bình đẳng mà như là một kiểu trên-dưới.

Theo tinh thần cải cách tư pháp là lấy Tòa án làm trung tâm, tranh tụng là khâu đột phá, phán quyết của tòa phải dựa trên kết quả tranh tụng tại phiên tòa. Muốn tranh tụng tốt phải bảo đảm sự bình đẳng giữa các bên buộc tội và gỡ tội, không những về nội dung mà cả hình thức là vị trí chỗ ngồi. Tất cả được dành phục vụ tốt cho “cán cân Công lý”.

Bà Lê Thị Thu Ba, Phó Thường trực Ban chỉ đạo Cải cách tư pháp Trung ương cho biết, để thuận lợi cho việc tranh tụng tại phiên tòa không chỉ về mặt nội dung mà còn về mặt hình thức thì việc sắp xếp lại chỗ ngồi của KSV và LS là cần thiết. Bà nói: “Tôi ủng hộ việc sắp xếp chỗ ngồi của KSV và LS ngang bằng nhau cho hợp lý. Về quan điểm tại phiên tòa, KSV không chỉ giữ quyền công tố mà còn thực hiện chức năng kiểm sát việc xét xử nên phải ngồi ngang hàng với HĐXX, tôi cho rằng KSV ngồi đâu cũng kiểm sát được. Chỉ vì lý do có chức năng kiểm sát hoạt động tư pháp mà KSV phải ngồi trên LS là không thỏa đáng…”

Sau đây là một số mô hình chỗ ngồi của LS và công tố viên của các quốc gia khác trên thế giới:

Viện kiểm soát 1

Mô hình chung nhất về phòng xét xử hình sự sơ thần ở Hoa Kỳ, Úc, Canada

Mô hình chung nhất về phòng xét xử hình sự sơ thẩm ở Nhật Bản, Trung Quốc

Mô hình chung nhất về phòng xét xử hình sự sơ thẩm ở Liên bang Nga, Romani, Hungary

Ngọc Yến