Thông tư ra đời vẫn phải chờ… Công văn hướng dẫn (!?)

Thông tư “to” hơn Luật

Chia sẻ lý do chọ chủ đề của cuộc Tọa đàm, ông Đậu Anh Tuấn, Trưởng ban Pháp chế VCCI cho rằng, Thông tư, Công văn là hai dạng văn bản rất quen thuộc, quan trọng trong hoạt động áp dụng pháp luật của DN. “Không quá khi cho rằng, chất lượng của các văn bản này sẽ tác động đáng kể đến môi trường đầu tư, kinh doanh của nước ta”- Trưởng ban Pháp chế VCCI phát biểu.

Những năm gần đây, Chính phủ đẩy mạnh hoạt động cải cách thể chế thông qua việc đặt ra các mục tiêu cải cách, cắt giảm chi phí tuân thủ cho DN (loạt Nghị quyết 02/NQ-CP hàng năm, trước đó là Nghị quyết 19/NQ-CP; Nghị quyết 35/NQ-CP năm 2016; Nghị quyết  68/NQ-CP năm 2020…). Các cơ quan hoạch định chính sách đã hiện thực hóa các chỉ đạo này bằng cách sửa đổi, bổ sung hoặc thay thế những văn bản liên quan đến kinh doanh. Cộng đồng DN đã nhận thấy rõ mức độ cải cách ở các văn bản cấp Nghị định trở lên.

Tuy nhiên, kết quả rà soát của VCCI cho thấy, số lượng Thông tư lớn rất nhiều so với các văn bản quy phạm pháp luật (QPPL) khác. Đáng ngại, dù trong hệ thống văn bản QPPL, thẩm quyền của Thông tư rất thấp, nhưng trong thực tế thì… lại không phải như vậy. Ở các văn bản cấp Thông tư, vẫn còn những quy định chưa thể hiện đúng tinh thần của các cải cách của Chính phủ.

“Luật ban hành, nhưng phải chờ Thông tư thì các quy định mới thực sự được thực thi. Ví dụ, các Luật về thuế, hầu như trong quá trình thực hiện, DN chủ yếu xem quy định tại Thông tư để áp dụng”-ông Tuấn dẫn chứng.

Không những vậy, dù Luật quy định, thông tư không được ban hành điều kiện kinh doanh, nhưng thực tế tình trạng này vẫn còn. Thông tư 03/2018/TT-NHNN quy định về điều kiện cấp giấy phép, tổ chức và hoạt động của tổ chức tài chính vi mô là một ví dụ.

Thậm chí, có Thông tư  quy định về thủ tục hành chính, trong khi không được Luật, Pháp lệnh giao. Điển hình như Thông tư quy định về thủ tục cấp các loại giấy phép xuất khẩu trong hoạt động kinh doanh vàng. “Điều này vô hình trung làm suy giảm tính hiệu quả trong các “chiến dịch” cải thiện môi trường đầu tư kinh doanh mà Chính phủ đang theo đuổi”- ông Tuấn lo ngại.

Không có Công văn, thủ tục … đứng im

“Có Luật mà chưa có Thông tư, thì cứ ngồi đó”- Ông Nguyễn Hoài Nam, Phó Tổng thư ký Hiệp hội Chế biến và xuất khẩu thủy sản Việt Nam (VASEP) thắng thắn. Đáng ngại, từ thực tế hoạt động của DN, đại diện VASEP cho rằng, trong nhiều trường hợp, có Thông tư rồi vẫn phải chờ … Công văn hướng dẫn, do các quy định không rõ ràng, dẫn tới nhiều cách hiểu khác nhau. “Dù không phải là văn bản QPPL, nhưng không có Công văn là các thủ tục đứng lại hết”,-ông Nam phát biểu.

Trưởng ban Pháp chế VCCI, ông Đậu Anh Tuấn cũng chỉ ra thực trạng hiện nay là Công văn có chứa các nội dung có tính chất như quy định. Điển hình như Công văn 8909/BKHĐT-PC ngày 21/12/2020 của Bộ KH&ĐT hướng dẫn việc thực hiện một số thủ tục đầu tư trong thời gian Nghị định 31/2021/NĐ-CP chưa được ban hành

Một thực trạng khác, theo ông Tuấn, là đang có tình trạng Công văn trả lời việc áp dụng pháp luật của cơ quan quản lý nhà nước lại hướng dẫn áp dụng quy định chưa phù hợp với văn bản QPPL. Đã vậy, việc công văn trả lời các nội dung về việc áp dụng pháp luật của DN không đi thẳng vào vấn đề mà trích dẫn các quy định pháp luật và DN tự hiểu để áp dụng là tình trạng phổ biến. Thời hạn trả lời DN thường rất lâu, thậm chí không trả lời. ““Chúng tôi nhận được nhiều kêu cứu, kêu oan của DN trong áp dụng pháp luật, công văn hướng dẫn không nhất quán. Có DN 10 năm liên tục gửi rất nhiều công văn tới tận Bộ liên quan yêu cầu giải đáp một số thắc mắc, nhưng vẫn không nhận được phản hồi” - ông Tuấn nêu hiện trạng.

Đồng tình với ý kiến của đại diện VCCI,  Phó Tổng thư ký VASEP, ông Nguyễn Hoài Nam đã dẫn ra một tình trạng đang khá phổ biến, đó là “công văn trả lời (gửi) cho “ai”, thì chỉ có hiệu lực cho “người đó”: gửi cho tỉnh nào, chỉ áp dụng cho tỉnh đó; gửi cho ngành nào, chỉ áp dụng cho ngành đó; gửi công ty nào thì chỉ công ty đó”.

Đại diện VASEP cũng cho rằng, nếu không có chế tài cho tình trạng Thông tư, Công văn “to” luật thì DN, VCCI và hiệp hội mệt mỏi suốt.

Quy trách nhiệm và cơ chế giải trình

Theo trưởng ban Pháp chế VCCI, Thông tư tác động rất lớn đến đời sống, ảnh hưởng rất nhiều đến môi trường kinh doanh, trong khi nhiều văn bản chưa được chuyên nghiệp trong quá trình soạn thảo. Đại diện VCCI đề nghị, cần phải kiểm soát và chống xung đột lợi ích cũng như nâng cao và phát huy vai trò của cơ quan “gác cửa” chất lượng Thông tư. Đặc biệt,  cần gắn trách nhiệm cá nhân với những Thông tư có vấn đề, gây thiệt hại cho DN, nền kinh tế.

“Nghị định là của Chính phủ nên góc nhìn rộng hơn. Thông tư chỉ nên quy định mẫu biểu. Về lâu dài, cần hết sức hạn chế ban hành Thông tư. Thẩm quyền của Thông tư chỉ ở một ngành trong khi lại tác động tới toàn dân, thiệt hại có thể lớn….”- ông Tuấn đề xuất.

Trưởng ban Nghiên cứu Môi trường kinh doanh và Năng lực cạnh tranh (Viện Nghiên cứu Quản lsy Kinh tế TW- CIEM), bà Nguyễn Minh Thảo thẳng thắn  khi cho rằng, ban hành Thông tư là quyền hạn của Bộ trưởng. “Vì vậy, nếu Thông tư sai thì trách nhiệm đương nhiên của người đứng đầu, cụ thể là Bộ trưởng, trưởng ngành đó. Tuy nhiên, hiện chưa có chế tài…”- Bà Thảo nói.

Đại diện CIEM cũng lưu ý rằng hiện cũng chưa có cơ chế giám sát trong quá trình ban hành Thông tư, Công văn, và đề xuất, phải có sức ép để cải cách cách quản lý của nhà nước.

 Về “người gác cửa” của Thông tư, bà Thảo cho rằng, Bộ Tư pháp, Văn phòng Chính phủ chưa thể “gác cửa” mà phải có cơ chế giải trình cho các bên liên quan có góp ý, góp ý mà cơ quan soạn thảo không tiếp thu. Và quan trọng là “phải xây dựng niềm tin giữa các bộ, ngành và DN để nâng cao chất lượng Thông tư, Công văn…”- lời bà Thảo.