TCVN ISO 14083:2025 về phát thải khí nhà kính phát sinh trong chuỗi vận chuyển

Thách thức phát thải khí nhà kính từ phương tiện vận tải

Trong bối cảnh biến đổi khí hậu ngày càng nghiêm trọng, phát thải khí nhà kính từ các hoạt động vận chuyển đang trở thành một trong những vấn đề toàn cầu đáng lo ngại nhất. Ngành vận tải, bao gồm đường bộ, đường biển và hàng không, chiếm khoảng 14% tổng lượng phát thải khí nhà kính trên toàn cầu, với dự báo sẽ còn tăng nhanh nếu không có các biện pháp kiểm soát hiệu quả.

Phát thải từ vận chuyển không chỉ góp phần trực tiếp vào hiệu ứng nhà kính mà còn tác động gián tiếp đến các hiện tượng thời tiết cực đoan như bão lũ, hạn hán, sóng nhiệt và mực nước biển dâng. Các loại khí nhà kính chính phát sinh từ vận tải bao gồm carbon dioxide (CO₂), methane (CH₄) và nitrous oxide (N₂O), trong đó CO₂ chiếm tỷ lệ cao nhất do việc đốt nhiên liệu hóa thạch. Những con số này không chỉ là thống kê mà phản ánh nguy cơ lâu dài đối với an ninh năng lượng, sản xuất nông nghiệp và sinh kế của con người trên toàn cầu.

Tại Việt Nam, tình trạng này trở nên cấp bách hơn khi mạng lưới giao thông đang phát triển nhanh chóng, kéo theo sự gia tăng chóng mặt về số lượng phương tiện cá nhân và phương tiện vận tải thương mại. Theo dự báo đến năm 2030, lượng phát thải CO2 từ ngành vận tải có thể đạt 90 triệu tấn, con số khổng lồ đặt ra thách thức to lớn cho mục tiêu Net Zero năm 2050 mà Việt Nam đã cam kết tại COP26.

Ô nhiễm không khí từ khí thải giao thông trở thành mối nguy hàng ngày với người dân, làm gia tăng các bệnh hô hấp, tim mạch, ảnh hưởng đến chất lượng sống và năng suất lao động. Bên cạnh đó, việc tiêu thụ năng lượng lớn từ nhiên liệu hóa thạch kéo theo chi phí vận hành tăng cao, ảnh hưởng trực tiếp đến hiệu quả kinh tế của doanh nghiệp, đặc biệt là trong các ngành logistics, vận tải hàng hóa và dịch vụ giao nhận.

Định lượng và báo cáo phát thải khí nhà kính từ vận chuyển hành khách và hàng hóa nên đáp ứng theo tiêu chuẩn. Ảnh minh họa

Một vấn đề khác là nhiều doanh nghiệp tại Việt Nam chưa có phương pháp chuẩn để đo lường và báo cáo phát thải khí nhà kính, dẫn đến thiếu minh bạch trong quản lý môi trường và khó khăn trong việc tuân thủ các cam kết quốc tế về giảm phát thải. Khi thông tin về phát thải chưa được thống nhất và đáng tin cậy, việc đánh giá, so sánh hiệu quả và thực hiện các biện pháp giảm thiểu trở nên phức tạp, thiếu cơ sở khoa học.

Điều này không chỉ hạn chế khả năng lập kế hoạch giảm phát thải mà còn ảnh hưởng đến cơ hội hợp tác với các đối tác quốc tế, nơi mà yêu cầu minh bạch về môi trường ngày càng trở thành điều kiện tiên quyết. Hậu quả là, doanh nghiệp có nguy cơ phải chịu các rủi ro về pháp lý, tài chính và uy tín nếu không chủ động quản lý lượng khí thải, đồng thời làm chậm tiến trình quốc gia trong việc thực hiện các mục tiêu giảm phát thải khí nhà kính theo Thỏa thuận Paris.

Ngoài ra, phát thải từ vận tải còn liên quan mật thiết đến các vấn đề xã hội và kinh tế khác như chi phí y tế gia tăng do ô nhiễm, tổn thất năng suất lao động và ảnh hưởng đến phát triển đô thị bền vững. Trong khi đó, các nước phát triển đã áp dụng các tiêu chuẩn đo lường phát thải nghiêm ngặt, giúp doanh nghiệp vừa tuân thủ quy định, vừa cải thiện hiệu quả kinh tế và uy tín thương hiệu, tạo ra khoảng cách rõ rệt về năng lực cạnh tranh so với các doanh nghiệp chưa áp dụng tiêu chuẩn tương tự.

Nhìn chung, thực trạng phát thải khí nhà kính từ vận chuyển tại Việt Nam đang đặt ra thách thức kép: vừa ảnh hưởng trực tiếp đến môi trường và sức khỏe cộng đồng, vừa tạo áp lực về quản lý và cạnh tranh cho doanh nghiệp. Việc thiếu phương pháp chuẩn để đo lường và báo cáo phát thải khiến các nỗ lực giảm thiểu chưa hiệu quả, thông tin không minh bạch và khó so sánh, trong khi các yêu cầu từ thị trường và cam kết quốc tế ngày càng tăng. Đây chính là lý do cấp thiết để triển khai các tiêu chuẩn quốc gia và quốc tế, như TCVN ISO 14083:2025, nhằm định lượng, quản lý và báo cáo phát thải khí nhà kính trong chuỗi vận chuyển một cách chính xác, minh bạch và hiệu quả.

TCVN ISO 14083:2025 về định lượng và báo cáo phát thải khí nhà kính phát sinh từ hoạt động của chuỗi vận chuyển

Tiêu chuẩn này áp dụng cho tất cả các tổ chức tham gia chuỗi vận chuyển, bao gồm nhà sản xuất, nhà cung cấp, nhà vận chuyển và khách hàng. Tiêu chuẩn giúp phân loại phát thải theo các phạm vi khác nhau: phạm vi 1 bao gồm phát thải trực tiếp từ nguồn thuộc sở hữu hoặc kiểm soát của tổ chức như nhiên liệu tiêu thụ trong phương tiện; phạm vi 2 là phát thải gián tiếp từ điện, nhiệt hoặc hơi nước mua từ bên ngoài; phạm vi 3 là các phát thải gián tiếp khác trong chuỗi giá trị, bao gồm vận chuyển hàng hóa và hành khách. Việc phân loại này giúp tổ chức xác định nguồn gốc phát thải, từ đó áp dụng các biện pháp giảm thiểu phù hợp và chính xác.

Tiêu chuẩn TCVN ISO 14083:2025 cung cấp phương pháp tính và báo cáo phát thải khí nhà kính từ toàn bộ chuỗi vận chuyển, áp dụng cho tất cả các tổ chức từ doanh nghiệp đa quốc gia với nhiều phương thức vận chuyển đến các nhà khai thác địa phương nhỏ. Tiêu chuẩn chỉ rõ cách thu thập dữ liệu làm đầu vào, tính toán phát thải từ vận hành phương tiện, đầu mối trung chuyển và nguồn năng lượng liên quan, bao gồm cả sản xuất và phân phối năng lượng như nhiên liệu lỏng hoặc điện. Nhờ vậy, kết quả tính toán cho phép so sánh nhất quán giữa các chất mang năng lượng và các nhà vận hành khác nhau, với điều kiện các tùy chọn tính toán được thực hiện nhất quán.

Ngoài ra tiêu chuẩn bao quát tất cả các phương thức vận chuyển (đường bộ, đường thủy, đường biển, đường sắt, đường ống, hàng không, cáp treo) và các đầu mối trung chuyển, đồng thời tính đến các chuyến đi trống cần thiết cho vận chuyển hàng hóa hoặc hành khách tiếp theo. Cường độ phát thải được tính trên mỗi tấn km hoặc hành khách, có thể sử dụng làm dữ liệu sơ cấp hoặc thứ cấp cho các dự án theo TCVN ISO 14067 hoặc TCVN ISO 14064-1, và có thể điều chỉnh nếu cần tính toàn bộ vòng đời, bao gồm sản xuất phương tiện và cơ sở hạ tầng.

Nguyên tắc định lượng yêu cầu tất cả phát thải từ vận hành chuỗi vận chuyển được xử lý thống nhất, phân bổ cho hành khách hoặc hàng hóa, và không được bỏ sót bất kỳ quá trình, đầu vào hay đầu ra nào, trừ khi được giải thích rõ ràng. Tiêu chuẩn cung cấp các phép loại bỏ theo ba tiêu chí: đóng góp tích lũy vào hoạt động vận chuyển, năng lượng hoặc ý nghĩa môi trường, với tỷ lệ phần trăm có thể do quy định quốc gia xác định.

Quá trình chuyển đổi năng lượng thành phát thải thực hiện bằng hệ số phát thải tương ứng, tính theo khối lượng trên lượng năng lượng tiêu thụ. Hoạt động vận chuyển được xác định bằng số lượng hành khách hoặc hàng hóa nhân với khoảng cách vận chuyển, bao gồm cả hành lý và các chuyến vận chuyển kết hợp. Tiêu chuẩn cũng hướng dẫn hai phương án phân bổ hàng hóa và hành khách cho các vận hành kết hợp, đảm bảo dữ liệu đầy đủ cho cả tính toán cường độ phát thải và phân bổ hợp lý trong trường hợp thiếu dữ liệu.

Nhìn chung, TCVN ISO 14083:2025 cung cấp khung tính toán toàn diện, minh bạch và có thể áp dụng rộng rãi, giúp các tổ chức quản lý, báo cáo và so sánh phát thải KNK trong toàn bộ chuỗi vận chuyển một cách chính xác và nhất quán.

Việc áp dụng TCVN ISO 14083:2025 mang lại nhiều lợi ích thiết thực. Trước hết, tiêu chuẩn tạo ra một phương pháp thống nhất, đáng tin cậy để đo lường và báo cáo phát thải khí nhà kính, tăng cường tính minh bạch và uy tín của thông tin môi trường.

Thứ hai, nó giúp doanh nghiệp tuân thủ các quy định và cam kết quốc tế về giảm phát thải, đáp ứng yêu cầu thị trường trong nước và quốc tế.

Thứ ba, thông qua việc nhận diện các nguồn phát thải chính, doanh nghiệp có thể cải thiện hiệu quả vận hành, giảm chi phí nhiên liệu và tối ưu hóa chuỗi cung ứng.

Cuối cùng, việc áp dụng tiêu chuẩn còn giúp nâng cao uy tín và năng lực cạnh tranh, khi ngày càng nhiều khách hàng và đối tác ưu tiên hợp tác với những tổ chức có trách nhiệm môi trường rõ ràng.

Để triển khai hiệu quả, các tổ chức cần kết hợp việc áp dụng tiêu chuẩn với các biện pháp quản lý và giảm thiểu phát thải cụ thể. Điều này bao gồm tối ưu hóa lịch trình vận chuyển, sử dụng phương tiện tiết kiệm năng lượng, áp dụng công nghệ số trong quản lý dữ liệu phát thải và liên tục cải tiến quy trình vận hành. Khi được thực hiện đồng bộ, tiêu chuẩn không chỉ giúp các tổ chức kiểm soát và báo cáo phát thải khí nhà kính chính xác mà còn góp phần giảm thiểu tác động tiêu cực đến môi trường và sức khỏe cộng đồng.

Trong bối cảnh biến đổi khí hậu toàn cầu, việc áp dụng tiêu chuẩn này không chỉ là trách nhiệm pháp lý mà còn là cơ hội để chuyển đổi vận hành theo hướng thân thiện môi trường, giảm phát thải khí nhà kính và hướng tới một nền kinh tế carbon thấp. Các tổ chức áp dụng tiêu chuẩn có thể minh chứng cho nỗ lực giảm thiểu tác động môi trường, đồng thời tạo lợi thế cạnh tranh khi tham gia thị trường trong nước và quốc tế, nơi yếu tố bền vững đang ngày càng được quan tâm.

Nhìn chung, TCVN ISO 14083:2025 không chỉ là công cụ quản lý phát thải mà còn là bước tiến quan trọng giúp ngành vận tải Việt Nam và toàn cầu hướng tới phát triển bền vững. Việc áp dụng tiêu chuẩn này đồng nghĩa với việc doanh nghiệp có thể đo lường, quản lý và báo cáo phát thải khí nhà kính một cách minh bạch, cải thiện hiệu quả hoạt động, giảm chi phí, tăng uy tín và góp phần thực hiện các mục tiêu toàn cầu về biến đổi khí hậu. Đây là bước cần thiết để xây dựng hệ thống vận tải thân thiện với môi trường và hỗ trợ Việt Nam thực hiện các cam kết quốc tế về giảm phát thải khí nhà kính.