Sau Tháp nước Hàng Đậu, nhà máy xe lửa 120 năm tuổi đông nghịt người ghé thăm

Diễn ra từ ngày 17 - 26/11/2023 tại Hà Nội, Lễ hội Thiết kế Sáng tạo Hà Nội 2023 có chủ đề “Dòng chảy” với mong muốn giúp người dân hiểu thêm về các di sản. Tại lễ hội, người dân và du khách sẽ được trải nghiệm hành trình xe lửa di sản với điểm tham quan bắt đầu từ bốt Hàng Đậu đi qua ga Long Biên, ga Gia Lâm và nhà máy xe lửa Gia Lâm.

Đặc biệt, nhà máy xe lửa Gia Lâm chính là nơi diễn ra đêm khai mạc, bế mạc lễ hội, cùng hàng loạt sự kiện âm nhạc, nghệ thuật, trưng bày về lịch sử nhà ga, nhằm khơi dòng chảy di sản, nhất là các di sản công nghiệp thành không gian sáng tạo.

Nhà máy xe lửa Gia Lâm được người Pháp xây dựng và đi vào hoạt động từ năm 1905. Năm 1954 hòa bình lập lại, nhà máy về tay chính quyền cách mạng. Năm 1970 được Chính phủ đầu tư xây dựng lại, kinh phí do chính phủ Ba Lan viện trợ. Khuôn viên của nhà máy rộng hơn 20,3ha, trong đó gần 5km đường ray khổ 1m và 1,435m dẫn vào các nhà xưởng, nối thẳng với ga Gia Lâm và hòa vào hệ thống đường sắt quốc gia, 6 xưởng sản xuất và khu nhà điều hành, kho chứa vật liệu, nhà nghỉ giữa ca, hệ thống xử lý nước thải công nghiệp, 10 trạm cung cấp điện, đường giao thông nội bộ, hồ điều hòa lớn kết hợp phục vụ chữa cháy, khuôn viên cây xanh, sân thể thao...

Hệ thống cơ sở hạ tầng, nhà xưởng đã được Ba Lan hỗ trợ đầu tư đồng bộ, được thiết kế theo đặc thù của đường sắt để đáp ứng công suất tối đa là đóng mới gần 1.200 toa xe, sửa chữa hơn 120 đầu máy và 600 toa xe/năm. Kết nối giữa các xưởng có hệ thống đường ray khổ lồng (cả khổ 1.435mm và khổ 1.000mm) và cầu lăn. Đầu máy, toa xe sẽ được kéo từ xưởng lên cầu lăn, sau đó cầu lăn được điều khiển vào đúng vị trí đường ray cần đưa đầu máy, toa xe vào xưởng để kéo sang.

Khi đến nhà máy xe lửa Gia Lâm vào dịp này, du khách sẽ được tham quan chiếc đầu máy hơi nước "cổ". Tổng công ty Đường sắt Việt Nam cho biết, đầu máy này có số hiệu 141-179 (đầu máy Tự lực) là một trong 3 đầu máy hơi nước thuộc dòng Mikado được các kỹ sư Nhà máy Xe lửa Gia Lâm nghiên cứu thiết kế, chế tạo từ năm 1964, có sự hỗ trợ của các kỹ sư đầu máy xe lửa Trung Quốc. Đây là loại đầu máy được thiết kế chạy trên đường ray khổ 1.000mm. Tổng số đầu máy chủng loại này được sản xuất khoảng 50 chiếc, chủ yếu được sử dụng vận chuyển hàng hóa ở miền Bắc.

Các năm 1964, 1965, ngành Đường sắt Việt Nam đã tự đóng mới được 2 đầu máy thuộc dòng Mikado tại Nhà máy Xe lửa Gia Lâm, số hiệu 141-121, 141-122. Trong đó, một đầu máy được mang tên Nguyễn Văn Trỗi; ngày 18/12/1964, Phó Thủ tướng Lê Thanh Nghị đã cắt bằng khánh thành đầu máy. Năm 1965 do tình hình chiến tranh chống Mỹ leo thang căng thẳng ở miền Bắc ảnh hưởng đến Nhà máy Xe lửa Gia Lâm và các địa điểm chế tạo đầu máy, toa xe của ngành Đường sắt nên việc đóng mới đầu máy hơi nước phải đưa về nơi an toàn. Trung Quốc đã tiếp tục chế tạo giúp Việt Nam các đầu máy hơi nước theo thiết kế mà ngành Đường sắt Việt Nam đã thực hiện, trong đó có đầu máy 141-179. 

Đầu máy hơi nước 141-179 dài khoảng 19m (bao gồm cả xe than), 11,5m (không bao gồm xe than); rộng 2,75m, cao 3,8m. Trọng lượng khoảng 100 tấn (có than và có nước), khoảng 70 tấn (không có than và không có nước).

Khi tham quan nhà máy, du khách có thể ngắm tháp nước cao hàng chục mét được xây dựng từ những năm 1977-1978. Nước từ giếng khoan, bơm lên bể chứa trên cao, sau đó theo áp lực tỏa đi phục vụ sản xuất của nhà máy và đời sống sinh hoạt của người dân trong khu vực. Điểm đặc biệt, đài chứa nước được đúc sẵn, sau đó dùng tời tay kéo dần lên đặt trên tháp.

Cùng với các công trình nhà máy, ban tổ chức lễ hội đã tổ chức các hoạt động triển lãm nghệ thuật ngay trong không gian các nhà xưởng. Các tác phầm nghệ thuật được trưng bày ngay trên các bệ (sàn) toa xe hàng đang được nhà máy thi công đóng mới cho các doanh nghiệp vận tải.