Đề nghị không tăng thuế thuốc lá đột ngột để tránh hệ lụy

Tại tọa đàm "Cân nhắc lộ trình khi sửa thuế tiêu thụ đặc biệt" do Truyền hình Quốc hội tổ chức mới đây, Đại biểu Hoàng Văn Cường - Ủy viên Ủy ban Tài chính Ngân sách của Quốc hội, nhấn mạnh rằng việc tăng thuế TTĐB đối với thuốc lá cần được thực hiện từ từ để tránh những tác động tiêu cực đến ngân sách nhà nước, an sinh xã hội và cuộc chiến chống thuốc lá nhập lậu.

Đồng quan điểm, Đại biểu Tráng A Dương - Ủy viên chuyên trách Hội đồng Dân tộc, cũng cho rằng không nên tăng đột ngột thuế TTĐB đối với thuốc lá nhằm tránh những hậu quả tiêu cực. Điều này đã được ông đề cập trong một bài viết đăng trên Cổng Thông tin điện tử Quốc hội Việt Nam vào ngày 22/9/2024.

Đề xuất tăng thuế cần phù hợp với thực tiễn

Bộ Tài chính đã đưa ra hai phương án tăng thuế TTĐB đối với thuốc lá: Phương án 1 tăng 2.000 đồng/bao vào năm 2026 và 10.000 đồng vào năm 2030; Phương án 2 tăng 5.000 đồng/bao từ năm 2026 và tăng dần 1.000 đồng mỗi năm đến năm 2030. Tuy nhiên, cả hai phương án này đều bị đánh giá là quá cao và có thể gây ảnh hưởng tiêu cực đến thị trường.

Việt Nam hiện có tỷ lệ hút thuốc lá cao, đặc biệt ở nhóm thu nhập thấp. Việc tăng thuế đột ngột có thể đẩy người tiêu dùng chuyển sang sử dụng thuốc lá lậu, với mức giá rẻ hơn nhưng không được kiểm soát chất lượng. Điều này không chỉ ảnh hưởng đến sức khỏe mà còn đi ngược lại mục tiêu giảm tỷ lệ sử dụng thuốc lá của Chính phủ.

Malaysia là một ví dụ điển hình về tác động tiêu cực khi tăng thuế quá cao. Tại đây, giá thuốc lá hợp pháp tăng khiến người dân chuyển sang sử dụng thuốc lá lậu, dẫn đến số lượng buôn lậu tăng mạnh. Đến cuối năm 2020, gần 2/3 số thuốc lá bán ra tại Malaysia là hàng nhập lậu.

Cân nhắc tác động lên chuỗi cung ứng và người nông dân

Tại Việt Nam, thuốc lá không phải là sản phẩm cấm và chỉ ở mức hạn chế. Vì vậy, ông Cường lưu ý Việt Nam cần có ứng xử rất mềm dẻo, cân nhắc các tác động của sự thay đổi chính sách thuế lên cả chuỗi sản xuất của thuốc lá, đặc biệt là người nông dân và các bên liên quan tại vùng nguyên liệu.

Do đó, theo ông Cường, khi tính đến các phương án đánh thuế phải xem xét luôn các phương án chuyển dịch hoạt động sản xuất làm sao để người dân vẫn có được sinh kế tốt và không ảnh hưởng tiêu cực đến bình ổn chung của đời sống kinh tế - xã hội. “Khi đó cải cách thuế của chúng ta mới đạt được mục tiêu”, ông nói.

Việc tăng thuế cao có thể làm gia tăng buôn lậu thuốc lá, đặc biệt khi Việt Nam có đường biên giới dài và dễ bị lợi dụng cho các hoạt động buôn lậu. Các chuyên gia dự báo nếu tăng thuế quá đột ngột, số tiền thất thu thuế do buôn lậu có thể lên đến 15-17 nghìn tỷ đồng.

Chính sách thuế cần đảm bảo hiệu quả toàn diện

Về mục tiêu tăng thu ngân sách, ông Cường nêu rõ quan điểm, tăng thu ngân sách không phải là mục tiêu chính nhưng khi tăng thuế phải đạt được nguyên lý đó. Nếu việc tăng thuế làm cho sản lượng thuốc lá hợp pháp bán ra ít đi thì số thuế thu vào sẽ giảm, cho nên phải tính toán cân nhắc kỹ.

Buôn lậu thuốc lá hiện vẫn là vấn đề phức tạp tại Việt Nam khi nước ta có đường biên giới dài giáp ranh với nhiều quốc gia láng giềng.

Vì thế, ông Cường nhấn mạnh việc đánh giá tác động của việc tăng thuế tiêu thụ đặc biệt cần xem xét kĩ tình trạng nhập lậu thuốc lá vì khi tăng thuế bao giờ cũng kéo theo tăng buôn lậu. Ông Cường cũng dự đoán với mức tăng thuế đột ngột sẽ thất thu thuế là 15-17 nghìn tỷ đồng do buôn lậu.

Tương tự, ông Dương cũng cho biết, một chính sách thuế có hiệu quả phải đảm bảo đã được xem xét kỹ lưỡng những tác động đến các bên liên quan có thể bị ảnh hưởng bởi thuế suất hoặc việc cải cách cơ cấu thuế.

Bên cạnh đó, sự thành công một chính sách thuế đòi hỏi một cơ cấu hoàn thiện để tạo ra thêm nguồn thu ngân sách để có thể được sử dụng nhằm tài trợ cho các chương trình hiệu quả, cụ thể đối với các mục tiêu phát triển y tế và xã hội của một quốc gia. Ông Dương cũng nhấn mạnh, một chính sách đối với thuốc lá cần đảm bảo đạt hiệu quả toàn diện, cần giải quyết nhiều nội dung cơ bản song song.

Có cùng quan điểm với ông Dương đối với việc hạn chế tiêu dùng đối với thuốc lá không chỉ đơn thuần dựa vào tăng thuế, ông Cường cũng đưa ra quan điểm, thuế TTĐB là công cụ để định hướng tiêu dùng, hạn chế tiêu dùng đối với sản phẩm thuốc lá.

Tuy nhiên, nếu chỉ đơn thuần dựa vào công cụ kinh tế là tăng thuế để hạn chế tiêu dùng đối với thuốc lá thì sẽ không thành công.

Ông cũng cho rằng, tăng thuế phải đề ra lộ trình để Việt Nam có thể dùng công cụ thuế song song với việc gia tăng các hoạt động tuyên truyền để giáo dục và sử dụng các biện pháp hành chính khác đi kèm để giảm thiểu các tác động tiêu cực do quá trình tăng thuế.

Vì thế, Việt Nam cần cân nhắc lộ trình tăng thuế phù hợp để các doanh nghiệp có thời gian điều chỉnh hoạt động đầu tư, sản xuất kinh doanh, đồng thời giảm thiểu tối đa cơ hội cho buôn lậu thuốc lá tăng mạnh, dẫn đến thu ngân sách không tăng như kỳ vọng và tỷ lệ giảm sử dụng thuốc lá lại không như mục tiêu mà Chính phủ đã đề ra.