Chân dung chàng trai Việt 34 tuổi "thoát kén" từ học sinh tỉnh lẻ miền Tây trở thành giáo sư bậc 1 tại đại học hàng đầu nước Mỹ

Niềm đam mê vượt lên thất bại

Minh Nhật tỏ ra đam mê với Toán từ những năm học cấp 2. Sinh ra trong một gia đình có truyền thống học hành ở tỉnh Bạc Liêu, Nhật luôn thích tìm tòi những lời giải khác nhau cho các đề toán và luôn đạt giải cao thi học sinh giỏi của tỉnh.

Một lần đọc bài báo về tấm huy chương vàng với điểm tuyệt đối và lời giải đặc biệt của thầy Lê Bá Khánh Trình trong kỳ thi Toán quốc tế năm 1979, Nhật ngưỡng mộ, quyết định theo đuổi giấc mơ của mình tại trường Phổ thông Năng khiếu, Đại học Quốc gia TP HCM, nơi thầy Trình giảng dạy. 

Năm 2004, Nhật đạt được mục tiêu này. Cậu học sinh chưa từng xa nhà giờ phải rời Bạc Liêu vào Sài Gòn, áp lực chồng chất áp lực khi bạn cùng lớp đều học rất giỏi. Nhờ nỗ lực, Nhật được chọn thi học sinh giỏi quốc gia hai năm liền. Thế nhưng, Nhật không đạt giải. 

"Nhìn các bạn cùng khóa đạt giải cao ở các kỳ thi trong nước và quốc tế, tôi càng thêm thất vọng về mình", Nhật chia sẻ với VnExpress.

Sau quãng thời gian loay hoay, Nhật rút ra được một bài học quan trọng nhất, trở thành nền tảng cho toàn bộ hành trình của mình về sau: thất bại không có nghĩa là dừng lại, mà là động lực để kiên trì theo đuổi đam mê.

Với nỗ lực đó, Nhật tiếp tục học tại trường Đại học Khoa học Tự nhiên TP HCM, theo chương trình cử nhân tài năng Toán - Tin. Tại đây, anh tiếp xúc với nhiều lĩnh vực toán học mới và xây dựng mối quan hệ với các giáo sư trong và ngoài nước thông qua chương trình trao đổi. Cuối năm thứ ba, Nhật tham gia trường Hè về Khoa học dữ liệu và Thống kê, nơi anh phát hiện niềm đam mê thực sự của mình và quyết định theo đuổi con đường nghiên cứu và giảng dạy.

“Tôi phải cố gắng 200% sức lực…”

Năm 2011, Nhật bắt đầu theo học chương trình thạc sỹ thông qua sự hợp tác giữa Đại học Khoa học Tự nhiên TP HCM và 6 trường đại học ở Pháp. Trong thời gian này, Nhật nhận được học bổng toàn phần để theo học nghiên cứu tiến sĩ ngành Thống kê tại Đại học Michigan-Ann Arbor, dưới sự hướng dẫn của giáo sư người Việt nổi tiếng Nguyễn Xuân Long. Anh nhanh chóng hoàn thành chương trình thạc sĩ tại Pháp và sang Mỹ nhập học.

Chuyển môi trường mới, Nhật thấy áp lực vì vừa phải thích nghi với thời tiết và văn hóa nơi này, vừa phải làm quen với lịch học căng thẳng, chuyên sâu. Ngoài ra, các nghiên cứu sinh đồng trang lứa đều rất tài năng, từng tốt nghiệp các trường danh giá như MIT hay Stanford, một số còn có kinh nghiệm nghiên cứu từ rất sớm.

Nhật thường xuyên dành thời gian tại thư viện đến khuya để học bù và nghiên cứu sâu hơn, và thậm chí anh cũng thường là người ngồi chuyến xe bus cuối cùng lúc 2 giờ sáng để về khu nhà của trường. Bên cạnh đó, Nhật tích luỹ kiến thức và nâng cao kỹ năng ngoại ngữ thông qua việc trò chuyện với bạn bè cùng khóa. Mất gần hai năm cho đến khi hoàn toàn thích nghi với cuộc sống mới, Nhật mới bắt đầu tập trung vào nghiên cứu và hoàn thành chương trình tiến sĩ vào năm 2017.

"Tôi phải cố gắng 200% sức lực để có thể hoàn thành tốt chương trình tiến sĩ", Nhật chia sẻ về khoảng thời gian đó.

Mặc dù đã tốt nghiệp tiến sĩ, Nhật vẫn chưa hoàn toàn rõ ràng về hướng nghiên cứu tiếp theo. Do đó, anh quyết định học sau tiến sĩ trong lĩnh vực Kỹ thuật Điện và Khoa học máy tính tại Đại học California ở Berkeley, với sự hướng dẫn của hai giáo sư hàng đầu về Học máy và Trí tuệ nhân tạo, Michael I. Jordan và Martin Wainwright.

Tuy nhiên, trong 9 tháng đầu tại Berkeley, Nhật đối mặt với khó khăn trong việc tìm hướng nghiên cứu mới. Anh đã đọc rất nhiều bài báo khoa học, tham dự các hội thảo chuyên sâu để tìm kiếm ý tưởng. Cuối cùng, Nhật tìm ra những thuật toán quan trọng như thuật toán giảm độ dốc và thuật toán Newton, và quyết định nghiên cứu sâu hơn về sự đánh đổi giữa tính ổn định, độ phức tạp tính toán và độ chính xác thống kê của các thuật toán này trong lĩnh vực học máy và trí tuệ nhân tạo. Kết quả là anh đã hoàn thành hơn 10 bài báo khoa học từ giữa năm 2018 đến cuối năm 2019.

Tiếp nối niềm yêu thích nghiên cứu khoa học bằng sự nghiệp giảng dạy

Nhận được nhiều lời mời làm việc từ các trường đại học, Nhật quyết định chọn Đại học Texas, Austin vì anh cảm thấy ở đây có một môi trường làm việc thoải mái và các giảng viên trẻ đang nghiên cứu ở mức đỉnh cao. Thêm vào đó, khí hậu ở Texas cũng gần giống với quê hương của anh và có nhiều người Việt sinh sống tại đây.

Nhật bắt đầu công việc giảng dạy vào tháng 8/2020, vào thời điểm đại dịch Covid-19 bắt đầu lan rộng tại Mỹ. Anh không thể gặp gỡ đồng nghiệp trực tiếp và phải dạy sinh viên qua màn hình máy tính. Một số sinh viên không bật camera hoặc không thể hiện quan điểm của họ, điều này khiến việc kết nối và hiểu họ trở nên khó khăn.

Tuy nhiên, nhờ có kinh nghiệm xử lý áp lực và sự hỗ trợ từ gia đình, Nhật đã vượt qua khó khăn ban đầu. Anh nhận thấy rằng điều quý báu nhất trong trải nghiệm này là khả năng truyền đạt kiến thức và niềm đam mê cho sinh viên, làm người hướng dẫn và tư vấn họ trong quá trình học tập.

Đây cũng là nguồn cảm hứng cho Nhật bắt đầu một dự án chia sẻ kiến thức và dạy học trực tuyến miễn phí cho người Việt. Năm 2021, anh thành lập trang Facebook "Khoa học dữ liệu và Trí tuệ nhân tạo" và tổ chức các buổi học từ cơ bản đến nâng cao bằng tiếng Việt về khoa học dữ liệu, học máy, thống kê và trí tuệ nhân tạo thông qua nền tảng Zoom. Buổi học đầu tiên thu hút gần 1.000 người tham gia khiến Nhật vô cùng bất ngờ và vui mừng vì nhận được sự ủng hộ nhiệt tình từ mọi người.

VnExpress cho biết, Giáo sư Trần Đình Quốc, thuộc khoa Thống kê và Nghiên cứu Vận hành tại Đại học North Carolina, đã dành lời nhận xét cho vị giáo sư trẻ tuổi: "Nhật là một tài năng nổi bật, tràn đầy nhiệt huyết và rất năng động trong lĩnh vực nghiên cứu. Anh đang nổi lên như một ngôi sao trong cộng đồng người Việt đang theo đuổi lĩnh vực Học máy và Khoa học dữ liệu tại Mỹ."

Từ những trải nghiệm cá nhân của mình, Nhật tin rằng, những khó khăn sẽ thúc đẩy mọi người trưởng thành hơn và niềm đam mê sẽ dẫn dắt họ đến những thành tựu mới. Bài học lớn nhất anh học được là phải biết cân bằng giữa kỳ vọng và áp lực trong những tình huống khó khăn.

Nhật cho rằng việc không đạt được mục tiêu có thể tạo ra rào cản tâm lý lớn. Điều quan trọng là, mọi người phải luôn giữ bình tĩnh, điều chỉnh mục tiêu, và học từ những thất bại để thích nghi. 

Theo Nhật, lĩnh vực khoa học dữ liệu và trí tuệ nhân tạo sẽ tiếp tục phát triển mạnh mẽ. Để thống trị trong các công nghệ cốt lõi, Việt Nam cần có các chuyên gia nghiên cứu hàng đầu. Vì vậy, ngoài công việc ở Mỹ, Nhật cũng đang hỗ trợ sinh viên đại học tại Việt Nam trong việc nghiên cứu và tìm kiếm cơ hội học tiến sĩ tại các trường đại học uy tín. Trong thời gian tới, Nhật cũng sẽ có kế hoạch tổ chức các trường Hè và trường Đông về khoa học dữ liệu và trí tuệ nhân tạo tại Việt Nam, nhằm tạo cơ hội kết nối những bạn trẻ Việt với các giáo sư hàng đầu trên toàn cầu.