Bỏ thế độc quyền của EVN?
Theo đó, Bộ Công Thương đề xuất 2 phương án mua bán điện trực tiếp giữa đơn vị phát điện tái tạo với khách hàng sử dụng điện lớn thuộc nhóm sản xuất, bao gồm: Khách hàng mua bán điện thông qua đường dây riêng do tư nhân đầu tư và khách hàng mua bán điện thông qua hệ thống lưới điện quốc gia giữa đơn vị phát điện và khách hàng.
Cụ thể, với phương án 1, doanh nghiệp có thể mua bán điện trực tiếp thông qua đường dây riêng do tư nhân đầu tư không phải mua bán điện thông qua Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN). Đối với trường hợp này, đơn vị phát điện và khách hàng sử dụng điện lớn khi mua bán điện không bị giới hạn về các điều kiện như công suất, sản lượng, cấp điện áp đấu nối, mục đích sử dụng điện...
Cùng đó, đơn vị phát điện có trách nhiệm thực hiện việc đầu tư xây dựng dự án điện phù hợp với quy hoạch phát triển điện lực; phải thực hiện quy định về cấp phép hoạt động điện lực. Đơn vị phát điện và khách hàng có trách nhiệm thực hiện các quy định về mua bán điện, giá bán điện theo quy định. Giá bán lẻ điện cho khách hàng sử dụng điện lớn được thực hiện theo quy định tại Quyết định số 1062/QĐ-BCT ngày 4/5 (giá bán lẻ điện bình quân 1.920,3732 đồng/kWh) và các thông tư của Bộ Công Thương.
Trong khi đó, với phương án 2, doanh nghiệp và bên phát điện có thể mua bán điện thông qua hệ thống lưới điện quốc gia. Trong trường hợp này, bên phát điện và bên mua điện vẫn phải thông qua đơn vị bán lẻ điện (hiện EVN đang nắm độc quyền), tức là người mua và người bán không giao dịch trực tiếp với nhau như phương án 1.
Theo quy định, điều kiện với người mua và người bán trong phương án này là đơn vị phát điện phải sở hữu nhà máy điện gió, hoặc điện mặt trời phải đấu nối vào hệ thống điện quốc gia và có công suất đặt từ 10MW trở lên. Còn khách hàng sử dụng điện lớn phải là các tổ chức, cá nhân đang mua điện phục vụ cho mục đích sản xuất, cấp điện áp từ 22kV trở lên.
Đối với trường hợp này, trong giai đoạn khi Luật Giá và các văn bản hướng dẫn các loại giá và phí liên quan chưa có hiệu lực, đơn vị bán lẻ điện thực hiện phân phối, cung cấp điện cho khách hàng để đáp ứng toàn bộ nhu cầu sử dụng điện cho hoạt động sản xuất của khách hàng theo giá bán lẻ điện quy định tại Quyết định số 24/2017/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ quy định về cơ chế điều chỉnh mức giá bán lẻ điện bình quân và Quyết định số 28/2014/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ quy định về cơ cấu biểu giá bán lẻ điện.
Còn khi Luật Giá và các văn bản hướng dẫn các loại giá, phí liên quan có hiệu lực, đơn vị bán lẻ điện và khách hàng mua điện theo giá điện phản ánh đúng, đầy đủ theo các khoản phí trên thị trường điện giao ngay, cộng với các loại giá dịch vụ (giá truyền tải điện, giá phân phối điện, giá điều độ vận hành hệ thống điện, giá điều hành giao dịch thị trường điện lực, giá dịch vụ phụ trợ hệ thống điện...).
Giá điện sẽ có tăng có giảm?
Hiện tại, các quy định về “giá phân phối điện”, “giá điều độ vận hành hệ thống điện và giá điều hành giao dịch thị trường điện lực” đã được Bộ Công Thương phối hợp với Bộ Tài chính kiến nghị bổ sung vào Luật Giá và đã được Quốc hội thông qua ngày 19/6/2023 và sẽ có hiệu lực từ ngày 1/7/2024. Do đó, Bộ Công Thương đề xuất: Trong giai đoạn Luật giá và các văn bản hướng dẫn liên quan chưa có hiệu lực, sẽ triển khai theo mô hình (1) trước, sau đó sẽ hoàn thiện hệ thống văn bản pháp lý để chuyển sang mô hình (2).
Do tính cấp thiết cần có cơ chế và để tạo thuận lợi trong triển khai cơ chế mua bán điện trực tiếp, Bộ Công Thương kiến nghị Thủ tướng Chính phủ cho phép xây dựng nghị định theo trình tự, thủ tục rút gọn theo quy định của Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật.
Ngoài ra, trên cơ sở chức năng, nhiệm vụ quản lý Nhà nước trong lĩnh vực điện lực, Bộ Công Thương sẽ tiếp tục thúc đẩy các đơn vị triển khai cơ chế DPPA theo phương thức “đơn vị phát điện từ năng lượng tái tạo và khách hàng lớn thực hiện mua bán điện thông qua đường dây tư nhân riêng để kết nối trực tiếp với nhau” (khi đủ cơ sở pháp lý để triển khai) nhằm ưu tiên phát triển dự án điện tự sản, tự tiêu.
Trong thực tế, từ năm 2017 Bộ Công Thương đã giao Cục Điều tiết điện lực tổ chức nghiên cứu xây dựng cơ chế mua bán điện trực tiếp giữa đơn vị phát điện từ năng lượng tái tạo và khách hàng sử dụng điện. Đến tháng 5/2022, dự thảo cơ chế mua bán điện trực tiếp này được Bộ Công Thương lấy ý kiến rộng rãi.
Đến giữa tháng 7/2023, Thủ tướng Chính phủ đã "thúc" Bộ Công thương sớm hoàn thiện, trình ban hành cơ chế thí điểm mua, bán điện trực tiếp giữa đơn vị phát điện từ năng lượng tái tạo và khách hàng sử dụng điện lớn để đẩy nhanh các dự án chuyển đổi năng lượng công bằng.
Chia sẻ trên báo Tiền Phong về việc mua bán điện trực tiếp, không thông qua EVN, một lãnh đạo EVN cho biết, tập đoàn ủng hộ chủ trương doanh nghiệp lớn được mua bán điện trực tiếp với đơn vị phát điện.
Theo vị lãnh đạo này, với cơ chế giá điện như hiện nay, việc mua bán điện không thông qua EVN sẽ giúp giảm gánh nặng cho ngành điện trong việc đầu tư nguồn phát, đường dây truyền tải đồng thời thúc đẩy sự tham gia nhiều hơn của các doanh nghiệp tư nhân ngoài ngành điện. Trong nhiều trường hợp, doanh nghiệp sẽ được mua điện rẻ hơn, nhưng cũng có thể phải mua giá cao hơn theo diễn biến giá thực tế của chi phí đầu của đơn vị phát điện.